H. Ch. Andersen - ''Opowieść o matce''

Pewnego razu matka siedziała przy kołysce swego
dziecięcia i była bardzo smutna, obawiała się, że dziecina
umrze. Dziecko było takie blade, oczki miało zamknięte i
oddychało tak słabo, to znowu ciężko wciągało powietrze, jak
gdyby wzdychało; a matka spoglądała coraz niespokojniej na
swoje maleństwo.
Aż tu ktoś puka do drzwi; przyszedł ubogi staruszek,
okryty końską derka, aby się ogrzać, bo była surowa zima.
Wszystko na dworze pokryte było lodem i śniegiem, a wiatr
dal mocno i szczypał w policzki.
A ponieważ starzec drżał z chłodu, a dziecko zdrzemnęło
się na chwilkę, matka wyszła, aby wstawić do pieca
garnuszek z piwem; chciała, by człowiek mógł się ogrzać;
stary siedział w izbie kołysząc kołyskę, a matka usiadła na
krześle tuż obok; spoglądała na chore dziecko, które tak
ciężko oddychało i poruszało rączyną.
- Jak myślisz, czy ono umrze? - powiedziała kobieta. -
Chyba Bóg nie zechce mi go zabrać?
A starzec, a była to śmierć sama, tak dziwnie pokiwał
głową, co mogło równie dobrze oznaczać "tak" jak i "nie". A
matka opuściła głowę i łzy pociekły jej po policzkach; głowa
jej ciężyła bardzo, trzy noce i trzy dni nie zmrużyła oka, wiec
zasnęła, ale tylko na chwileczkę, zaraz się przebudziła i
wzdrygnęła z chłodu.
- Cóż to znaczy? - powiedziała i obejrzała się na wszystkie
strony. Ale starca nie było i dziecka nie było w pokoju.
Zabrał je z sobą! A w kacie stary zegar brzęczał i brzęczał,
wielki, ołowiany ciężar osunął się aż na podłogę i zegar nagle
stanął.
Biedna matka wybiegła z domu wołając swego dziecka. Na
dworze, w śniegu, siedziała kobieta odziana w długie, czarne
suknie i powiedziała:
- To śmierć była u ciebie w izbie, widziałam, jak spiesznie
wychodziła z dzieckiem na ręku; ona jest szybsza od wiatru i
nigdy nie przynosi z powrotem tego, co raz zabrała.
- Powiedz mi tylko, którędy poszła! - powiedziała matka -
pokaz mi tylko drogę, a ja już ją znajdę!
- Znam ja drogę! - powiedziała kobieta w czarnych
sukniach - ale nim ci ja wskażę, musisz mi zaśpiewać
wszystkie te pieśni, które śpiewałaś swojemu dziecku.
Bardzo je lubię, słuchałam ich nieraz; jestem nocą,
widziałam, jak płakałaś śpiewając.
- Zaśpiewam ci je wszystkie, wszystkie! - powiedziała
matka - ale mnie nie zatrzymuj, dogonię ja i odnajdę moje
dziecko!
Ale noc siedziała cicha i milcząca, a wtedy matka
załamała dłonie, śpiewała i płakała, i wiele było tam pieśni,
ale łez jeszcze więcej; wtedy noc powiedziała:
- Idź na prawo przez ten ciemny, sosnowy las, tamtędy,
widziałam, poszła śmierć z twoim dziecięciem.
W głębi lasu drogi krzyżowały się i matka nie wiedziała, w
którą stronę ma iść. A stal tam krzak cierniowy, który nie
miał na sobie ani listka, ani kwiatka, bo przecie to była zima
i śnieg okrywał gałęzie.
- Czy nie przechodziła tędy śmierć z moim małym
dzieckiem?
- Przechodziła - powiedział krzak cierniowy. - Ale ci nie
powiem, w którą poszła stronę, zanim nie ogrzejesz mnie
twoim sercem. Zamarzam całkiem, zmieniam się w czysty
lód!
Wiec matka przycisnęła krzak cierniowy do swojej piersi
mocno, ażeby mógł się dobrze ogrzać, a ciernie wpijały się w
jej ciało i krew popłynęła wielkimi kroplami, i krzak cierniowy
wypuścił świeże, zielone liście, i kwiaty pojawiły się na nim w
ciemna, zimowa noc, tak było gorące zrozpaczone matczyne
serce. I krzak cierniowy wskazał jej drogę, którą miała iść.
Wtedy przyszła nad wielkie jezioro, na którym nie widać
było ani okrętu, ani żadnej łódki. Jezioro nie było tak
zamarznięte, aby mogło ja utrzymać, ani tak płytkie, aby
można było przez nie przebrnąć, a musiała przedostać się na
drugi brzeg, jeżeli chciała znaleźć swoje dziecko; położyła się
wiec i chciała wypić jezioro, a to przecież niemożliwe dla
człowieka. Ale zrozpaczona matka myślała, że może jednak
nastąpi cud.
- Nie, tak nic nie poradzisz - powiedziało jezioro - lepiej
się jakoś pogódźmy! - Bardzo lubię zbierać perły, a twoje
oczy są najczystszymi perłami, jakie widziałem. Wypłacz je
do mnie, to cię przewiozę na druga stronę aż do wielkiej
cieplarni, gdzie mieszka śmierć i hoduje kwiaty i drzewa, a
każde z nich jest życiem ludzkim.
- O, czegoż ja nie oddam, byle tylko dostać się do mego
dziecka! - powiedziała plącząca matka i zapłakała jeszcze
bardziej, i oczy jej spłynęły na dno wody, i stały się dwiema
kosztownymi perłami, a jezioro podjęło ją, tak jakby
siedziała na huśtawce, i przeniosło ją z fala na drugi brzeg,
gdzie stal na mile obszerny dom, dziwny, bo nie wiadomo
było, czy to jest góra pełna lasów i grot, czy też wzniesiona
budowla; ale biedna matka nie widziała tego, bo przecież
wypłakała swoje oczy.
- Gdzież ja znajdę śmierć, która zabrała mi moje
dzieciątko? - zapytała.
- Jeszcze nie wróciła - powiedziała stara grabarka, która
pilnowała wielkiej cieplarni śmierci. - Jakeś tu się dostała i
kto ci pomagał w drodze?
- Pan Bóg mi pomagał! - powiedziała matka - jest On
miłosierny, bądź wiec i ty miłosierna! - Gdzie mogę znaleźć
moje dziecko?
- Nie znam twego dziecka - powiedziała kobieta - a ty
jesteś niewidoma. Wiele kwiatów i drzew zwiędło dzisiejszej
nocy. Śmierć przyjdzie wkrótce i przesadzi je! Wiesz przecie,
ze każdy człowiek ma drzewo swego życia albo kwiat w
zależności od tego, jak mu się życie toczy. Wyglądają one
jak inne rośliny, tylko ze bije w nich serce. Dziecięce
serduszko także bije. Przysłuchaj się, może poznasz twoje
dziecko po tym! Ale co mi oddasz, jeżeli ci powiem, co masz
dalej czynić?
- Już nic nie mam do oddania - powiedziała zrozpaczona
matka - ale mogę pójść dla ciebie choć na koniec świata.
- Nie mam tam nic do roboty - powiedziała kobieta - ale
możesz mi dać twoje długie, czarne włosy, sama wiesz, jakie
są piękne, a mnie się bardzo podobają!
Oddam ci w zamian moje siwe, zawsze coś będziesz
miała!
- Nie chcesz nic innego? - powiedziała matka - włosy
oddam ci z radością. - I oddala jej swój piękny, czarny
warkocz, i otrzymała w zamian siwe włosy staruszki.
A potem weszła do wielkiej cieplarni śmierci, gdzie kwiaty
i drzewa bujnie rosły, jedne przez drugie. Stały tam piękne
hiacynty pod szklanymi kloszami, a obok wielkie, mocne
peonie; rosły tam wodne rośliny, niektóre świeże, inne na pól
zwiędłe, ślimaki wodne oblepiały je, a czarne raki
przywierały do ich łodyg. Stały tam wspaniale palmy, dęby i
platany, rosła pietruszka i kwitnął tymianek; każde drzewo i
każdy kwiat nosiły jakieś nazwisko, bo każde było ludzkim
życiem, życiem ludzi żyjących jeszcze to w Chinach, to w
Grenlandii, rozsypanych po całym świecie. Były tam wielkie
drzewa w małych doniczkach, stały ściśnięte i rozsadzały
prawie doniczki korzeniami, a w wielu miejscach stały małe,
słabe kwiatki w tłustej ziemi, otoczone mchem, starannie
pielęgnowane i polewane. Zrozpaczona matka pochylała się
nad każdą najmniejszą roślinką i przysłuchiwała się, jak w
nich bije ludzkie serce; i pośród milionów poznała serce
swego dziecka.
- Oto ono! - krzyknęła i wyciągnęła rękę do małego,
liliowego krokusa, który, całkiem chory, pochylił się w jedna
stronę.
- Nie ruszaj kwiatu! - powiedziała stara - tylko stan tutaj,
a kiedy śmierć nadejdzie, a już nadchodzi, czuje to, nie
pozwól jej wyrwać tego kwiatka i zagroź jej, ze wyrwiesz
wtedy wkoło inne kwiaty, wówczas śmierć się przestraszy; za
każdy kwiat bowiem odpowiada przed Panem Bogiem i
żadnego nie można zerwać, zanim On nie da rozkazu.
Nagle powiało chłodem w całym budynku i ślepa matka
zrozumiała, że to śmierć nadchodzi.
- Jakeś znalazła drogę aż tutaj - spytała śmierć - jak
mogłaś przybyć tu prędzej ode mnie?
- Jestem matka - odpowiedziała tamta. I śmierć
wyciągnęła swą rękę ku małemu kwiatkowi, ale matka
schwyciła ja za ręce i trzymała je mocno starając się nie
dotknąć płatków krokusa. Wtedy śmierć dmuchnęła na jej
dłonie i matka poczuła, ze powiew ten jest chłodniejszy od
najchłodniejszego wiatru, i ręce jej zwisły bezwładnie.
- Nie możesz sobie poradzić ze mną! - powiedziała śmierć.
- Ale Bóg sobie poradzi!
- Czynie tylko to, co On chce - powiedziała śmierć. -
Jestem tylko stróżem jego ogrodu! Wszystkie jego kwiaty i
drzewa zabieram stad i przesadzam do wielkiego rajskiego
ogrodu w nieznanym kraju. Ale jak one tam rosną i jak tam
jest, nie mogę ci powiedzieć.
- Oddaj mi moje dziecko! - powiedziała matka i płakała, i
prosiła; nagle schwyciła w dłonie dwa kwiaty rosnące w
pobliżu i zawołała do śmierci: - Zerwę wszystkie twoje
kwiaty, nic innego nie pozostaje już mojej rozpaczy.
- Nie rusz ich! - powiedziała śmierć. - Powiadasz, że
jesteś nieszczęśliwa, a teraz chcesz unieszczęśliwić tak samo
inną matkę...
- Inną matkę? - powiedziała biedaczka i wypuściła
natychmiast oba kwiaty z dłoni.
- Masz tu twoje oczy - powiedziała śmierć. - Wyłowiłam je
z jeziora, tak błyszczały na dnie, nie wiedziałam, że to są
twoje oczy. Weź je z powrotem, są teraz jeszcze jaśniejsze
niż przedtem. Spojrzyj tylko w głęboka studnie obok ciebie,
ja wymienię nazwiska tych dwóch kwiatków, które chciałaś
zniszczyć, i ujrzysz cała ich przyszłość, całe ich życie; patrz,
co chciałaś zniszczyć i co miałaś zepsuć.
Matka spojrzała do studni i zobaczyła, ze jeden z tych
ludzi stał się błogosławieństwem dla świata; jak wiele
szczęścia i radości otaczało go zewsząd!
A potem ujrzała życie innego i była to troska i nędza,
zbrodnia i nędza.
- I jeden los, i drugi zależą od woli boskiej - powiedziała
śmierć.
- Któryż kwiat jest kwiatem nieszczęsnym, a który
szczęśliwym? - spytała matka.
- Tego ci nie powiem - rzekła śmierć - ale dowiesz się ode
mnie, ze jeden z tych kwiatów był kwiatem twego dziecka,
widziałaś losy twego dziecka, twego rodzonego dziecka
przyszłość.
Wtedy matka wydala okrzyk przerażenia:
- Który z nich był moim dzieckiem? Powiedz mi to! Ocal
niewinnego! Ocal moje dziecko od nędzy! Raczej je zabierz!
Zabierz do krainy bożej! Zapomnij łzy moje, zapomnij
modlitwy i wszystko, co powiedziałam i co uczyniłam!
- Nie rozumiem cię - powiedziała śmierć. - Czy chcesz
odebrać dziecko, czy mam z nim odejść do nie znanej tobie
krainy?
A wtedy matka załamała ręce, upadła na kolana i modliła
się do Pana Boga:
- Nie słuchaj mnie, jeżeli modle się przeciw Twojej woli!
Ona jest najdoskonalsza. Nie słuchaj mnie? Nie słuchaj mnie!
I głowa jej opadła na piersi.
A śmierć z jej dziecięciem w ramionach odeszła do
nieznanej krainy.

H. Ch. Andersen - ''Świniopas''

Był sobie pewnego razu bardzo ubogi książę. Miał księstwo
małe, ale dość duże na to, by mógł się ożenić; a chciał się
właśnie żenić!
Było to co prawda zuchwalstwo, że odważył się spytać
córkę cesarza:
„Czy chcesz mnie mieć za męża?”, ale jednak ośmielił się
to uczynić, bo imię jego było sławne na cały świat. Tysiąc
księżniczek zgodziłoby się chętnie, ale dowiecie się zaraz, co
uczyniła córka cesarza.
Zatem słuchajcie.
Na grobie ojca księcia rósł krzak róży, cudny krzak róży.
Zakwitał tylko raz na pięć lat, i to jedną jedyną różą. Ale ta
róża pachniała tak słodko, że wąchając ją zapominało się o
wszystkich zmartwieniach i troskach. Miał też książę słowika,
który tak pięknie śpiewał, jak gdyby w jego gardziołku
mieściły się wszystkie niebiańskie melodie. Tę różę i tego
słowika miała dostać księżniczka; w tym celu różę i słowika
włożono do srebrnych szkatułek i tak posłano je księżniczce.
Cesarz kazał przynieść dary do wielkiej sali, gdzie
księżniczka bawiła się z damami dworu w „gości”; przez cały
Boży dzień nie robiły nic innego. Gdy zobaczyła duże
szkatułki z darami, klasnęła z radości w ręce i zawołała: –
Ach, gdyby to był maleńki kotek! – Ale w szkatułce była
cudna róża.
– Jakże ładnie zrobiona! – powiedziały wszystkie damy
dworu.
– Jest więcej niż ładna – powiedział cesarz. – Jest piękna.
Lecz księżniczka powąchała różę i była bliska płaczu.
– Fe, ojczulku – powiedziała – to nie jest sztuczna róża,
tylko prawdziwa.
– Fe – powiedziały wszystkie damy dworu – prawdziwa!
– Zanim się zaczniemy gniewać, zobaczmy, co jest w
drugim pudle – powiedział cesarz; wyjęto słowika, który
zaczął tak pięknie śpiewać, że nie można mu było nic
zarzucić!
– Superbe! Charmant! – zawołały damy dworu, gdyż
paplały wszystkie po francusku, jedna gorzej od drugiej.
– Jakżeż ten ptak przypomina mi pozytywkę świętej
pamięci cesarzowej – powiedział stary marszałek dworu –
zupełnie ten sam ton, ten sam wyraz!
– Tak – powiedział cesarz i rozpłakał się jak dziecko.
– Chyba to nie jest żywy słowik! – powiedziała księżniczka.
– To żywy ptak – powiedzieli ci, którzy przynieśli dary.
– W takim razie wypuśćcie go! – zawołała księżniczka i w
żaden sposób nie chciała widzieć księcia.
Ale on nie tracił nadziei; posmarował sobie twarz na
brązowo i czarno, wcisnął głęboko na oczy czapkę i zapukał
do drzwi.
– Dzień dobry, cesarzu – powiedział – czy mógłbym dostać
jakąś służbę na dworze?
– Wielu ludzi szuka tu pracy – odpowiedział cesarz – ale
zobaczymy, potrzebuję kogoś, kto by mi pilnował świń,
których mamy bardzo dużo. W ten sposób książę został
cesarskim świniopasem. Dostał na mieszkanie ciasną,
brzydką komórkę obok świńskich chlewów i miał w niej
pozostać; cały dzień pracował, a kiedy nadszedł wieczór,
zrobił prześliczny, mały garnuszek z dzwoneczkami wokoło;
kiedy w garnku gotowało się, dzwoneczki dzwoniły ślicznie i
grały starą melodię:
Ach, kochany Augustynie,
Wszystko minie, mnie, minie!
Ale największa sztuka polegała na tym, że kiedy się
trzymało palce nad parą wydobywającą się z garnka, można
było natychmiast poczuć zapach wszystkich potraw, jakie
gotowały się we wszystkich kuchniach miasta; no, to było
przecie coś zupełnie innego niż jakaś tam róża.
– Księżniczka poszła ze wszystkimi damami dworu na
spacer i usłyszawszy melodię uradowała się niezwykle, bo
właśnie to potrafiła grać. „Ach, kochany Augustynie”, była to
jedyna melodia, którą umiała zagrać, i to tylko jednym
palcem.
– To właśnie tylko umiem! – powiedziała. – Musi to być
wykształcony świniopas! Słuchaj, idź do niego i spytaj, ile
kosztuje ten instrument!
Jedna z dam dworu musiała pójść, ale przedtem włożyła
drewniaki na nogi.
– Ile chcesz za ten garnek? – spytała dama.
– Chcę dziesięć pocałunków księżniczki! – powiedział
świniopas.
– Na litość boską! – zawołała dama dworu.
– Ani jednego mniej! – odpowiedział świniopas.
– Co on mówił? – spytała księżniczka.
– Nie mogę tego powtórzyć! – odezwała się dama dworu. –
To potworne!
– Możesz mi szepnąć do ucha! – Więc szepnęła.
– Jaki niegrzeczny! – powiedziała księżniczka i szybko
odeszła, ale gdy przeszła kawałek drogi, dzwoneczki
zadzwoniły cudnie:
Ach, kochany Augustynie,
Wszystko minie, minie, minie!
– Poczekaj! – powiedziała księżniczka. – Spytaj go, czy nie
wystarczy mu dziesięć pocałunków dam dworu!
– Dziękuję! – odrzekł świniopas. – Dziesięć pocałunków
księżniczki albo nic z garnka!
– Cóż to za uparte stworzenie! – powiedziała księżniczka. –
Musicie mnie zasłonić, żeby nikt tego nie widział!
I damy dworu ustawiły się naokoło, rozpostarły swoje
suknie i świniopas otrzymał swoje dziesięć pocałunków, a
księżniczka dostała garnek.
Co to była za radość! Przez cały wieczór i przez cały dzień
musiało się gotować w garnku; nie było w całym mieście ani
jednej kuchni, o której nie wiedziano by, co się w niej gotuje,
począwszy od kuchni marszałka dworu, a skończywszy na
szewcu. Damy dworu tańczyły i klaskały w ręce.
– Wiemy, kto będzie jadł słodką zupę i pączki. Wiemy, kto
będzie miał kaszę i pieczeń. Jakie to ciekawe!
– Niezmiernie ciekawe! – powiedziała ochmistrzyni dworu.
– Nie gadajcie za dużo, zapominacie, że jestem córką
cesarza!
– Rozumie się! – powiedziały wszystkie.
Świniopas, to jest książę (ale nikt nie wiedział, że nie jest
prawdziwym świniopasem), nie tracił czasu i coraz to robił
coś innego; teraz zmajstrował grzechotkę, która przy
potrząsaniu grała najpiękniejsze walce, polki, oberki, jakie
wymyślono od początku świata.
– To jest superbe! – powiedziała księżniczka idąc koło
chlewów.
– Nigdy jeszcze nie słyszałam piękniejszej kompozycji!
Słuchaj no, idź do niego i spytaj, ile ten instrument kosztuje;
o pocałunkach nie ma mowy!
– Chce sto całusów księżniczki! – powiedziała dama dworu
wróciwszy od świniopasa.
– Oszalał chyba! – powiedziała księżniczka i odeszła; ale
kiedy uszła mały kawałek, zatrzymała się. – Trzeba popierać
sztukę! – powiedziała.
– Jestem córką cesarza! Powiedz mu, że dostanie jak
wczoraj dziesięć pocałunków, a resztę od dam dworu!
– Ach, nie bardzo się nam chce! – powiedziały damy
dworu.
– To próżne gadanie! – powiedziała księżniczka. – Skoro ja
go całowałam, wy możecie też się poświęcić. Pomyślcie tylko,
daję wam utrzymanie i pensję! – Wobec tego dama dworu
musiała znowu pójść do świniopasa.
– Sto całusów księżniczki – odpowiedział – lub każdy
zostaje przy swoim!
– Ustawić się! – powiedziała księżniczka. I wszystkie damy
dworu ustawiły się naokoło, by ją zasłonić, a on zaczął
całować.
– Co to może być za zbiegowisko tam obok chlewów? –
powiedział cesarz, który się zjawił na balkonie; przetarł oczy
i nałożył okulary. – To jakaś sprawka dam dworu; muszę
zejść na dół! – Wsunął głębiej pantofle, bo były bardzo
przydeptane.
Jakże się śpieszył!
Zszedł na podwórze i skradał się po cichu, a damy dworu
były tak zajęte liczeniem pocałunków i pilnowaniem, aby
wszystko odbyło się uczciwie i aby świniopas nie dostał ich
ani za dużo, ani za mało, że nie zauważyły go wcale. Cesarz
wspiął się na palcach.
– Co to jest? – zawołał, zobaczywszy całującą się parę, i
rzucił w nich pantoflem akurat w chwili, gdy świniopas
otrzymywał osiemdziesiąty szósty pocałunek. – Precz! –
powiedział cesarz, bo był bardzo zły. I kazał księżniczkę i
świniopasa wyrzucić z granic cesarstwa.
Wtedy księżniczka zaczęła płakać, świniopas żartował, a
deszcz lał strumieniami.
– Ach, ja nieszczęsna! – powiedziała księżniczka. – Dlaczego
nie zgodziłam się być żoną pięknego księcia. Ach, jakże
jestem nieszczęśliwa!
Świniopas skrył się za drzewem, starł brązową i czarną
farbę z twarzy, zrzucił nędzne ubranie i wystąpił w całym
książęcym przepychu, tak piękny, że księżniczka mu się
ukłoniła.
– Ukazałem się, by ci wyrazić mą pogardę! – powiedział. –
Nie chciałaś prawdziwego księcia; nie poznałaś się na róży i
słowiku; a świniopasa całowałaś, aby dostać grającą
zabawkę! Masz teraz za to!
I poszedł sobie do swojego królestwa, zatrzasnąwszy i
zaryglowawszy jej drzwi przed nosem; mogła sobie teraz
stać na dworze i śpiewać:
Ach, kochany Augustynie,
Wszystko minie, minie, minie!

H. Ch. Andersen - ''Czerwone trzewiczki''

Była raz mała dziewczynka – delikatna i ładna –

tylko że w lecie musiała chodzić boso, bo była biedna,

a w zimie nosiła wielkie drewniaki, od których

drobne jej nóżki robiły się czerwone, strasznie

czerwone.

We wsi mieszkała stara szewcowa; siedziała i

szyła najlepiej, jak tylko potrafiła, ze starych,

czerwonych skrawków sukiennych parę małych

trzewiczków. Trzewiczki te były może niezgrabne,

ale szczerym sercem ofiarowane, a miała je dostać

mała dziewczynka. Mała dziewczynka nazywała się

Karen.

Właśnie tego dnia, kiedy odbywał się pogrzeb jej

matki, dostała czerwone trzewiczki i włożyła je po

raz pierwszy; nie było to może stosowne do żałoby,

ale dziewczynka nie miała przecież innych, więc szła

za ubogą trumną w czerwonych trzewiczkach na

bosych nogach.

Drogą przejeżdżała właśnie wielka, stara kareta, a

w niej siedziała stara pani; zobaczyła małą

dziewczynkę, ulitowała się nad nią i powiedziała do

pastora:

– Proszę dać mi tę małą dziewczynkę, będę dla

niej dobra.

Karen myślała, że to z powodu jej czerwonych

trzewiczków, ale stara pani powiedziała, że

trzewiczki są szkaradne, i kazała je spalić. A

dziewczynkę ubrała ładnie i czysto. Musiała się uczyć

czytać i szyć. Teraz ludzie mówili, że Karen jest ładna

i miła, a zwierciadło mówiło: „Jesteś o wiele więcej

niż miła, jesteś śliczna!”

Pewnego razu przyjechała do tej okolicy królowa

ze swoją córeczką, która była księżniczką. Ludzie

zbiegli się gromadnie przed pałac, a między nimi

była też Karen; mała księżniczka stała w oknie w

białej sukni i pozwalała się oglądać; nie miała trenu

ani złotej korony, tylko śliczne czerwone safianowe

trzewiczki; rozumie się, że daleko ładniejsze od tych,

które stara szewcowa uszyła niegdyś dla małej Karen.

Na całym świecie nie mogło być nic piękniejszego od

tych czerwonych trzewiczków.

Karen była już taka duża, że miała być

konfirmowana; sprawiono jej nową suknię i miano jej

sprawić nowe trzewiczki. Bogaty szewc z miasta

wziął miarę z jej małej nóżki; było to u niego w izbie,

gdzie stały wielkie, oszklone szafy pełne

najśliczniejszych trzewiczków i błyszczących butów.

Wyglądało to bardzo ładnie, ale stara pani miała

słaby wzrok i nie mogła się tym zachwycać. Wśród

trzewiczków była jedna para czerwonych, zupełnie

takich samych jak te, które miała księżniczka, ach,

jakież one były piękne! Szewc powiedział, że zrobił je

dla hrabiowskiego dziecka, tylko że miara nie była

dobra.

– To musi chyba być lakier? – zapytała stara pani.

– Tak błyszczą!

– Naprawdę błyszczą! – powiedziała Karen.

Trzewiczki były w sam raz na jej nóżki i zostały

kupione. Ale stara pani nie wiedziała wcale, że

trzewiczki są czerwone, bo nigdy by nie pozwoliła,

aby Karen poszła do konfirmacji w czerwonych

trzewiczkach.

A Karen poszła.

Wszyscy ludzie patrzyli na jej nogi, a kiedy szła

po posadzce kościelnej na chór, zdawało je się, że

nawet stare malowidła na pomnikach, portrety

pastorów i pastorowych w sztywnych kryzach i

długich czarnych sukniach wpatrywały się w jej

czerwone trzewiczki. Myślała też tylko o nich, kiedy

kaznodzieja położył jej rękę na głowie i mówił o

chrzcie świętym, o przymierzu z Bogiem i o tym, że

ona, Karen, jest już teraz dorosłą chrześcijanką, a

organy grały tak uroczyście, piękne głosy dziecięce

śpiewały na chórze i stary kantor śpiewał; ale Karen

myślała tylko o czerwonych trzewiczkach.

Po południu stara pani dowiedziała się od ludzi,

że Karen miała czerwone trzewiczki, i powiedziała,

że to było szkaradne, że to nie wypada i że Karen

odtąd ma nosić do kościoła tylko czarne trzewiczki,

chociażby nawet stare.

Następnej niedzieli była komunia i Karen,

wybierając się, popatrzyła na czarne trzewiczki,

potem na czerwone, potem na czarne – i wreszcie

włożyła czerwone.

Była piękna, słoneczna pogoda; Karen ze starą

panią szły wśród zboża; było trochę kurzu.

Przed kościołem stał stary żołnierz, oparty na kuli,

miał dziwnie długą brodę, bardziej rudą niż siwą;

była to właściwie ruda broda; zgiął się do samej ziemi

w ukłonie i zapytał starą panią, czy pozwoli obetrzeć

sobie trzewiki z kurzu. Karen wysunęła także swoje

nóżki.

– Ach, jakież piękne balowe pantofelki! – zawołał

stary żołnierz. – Siedźcie mocno przy tańcu! – i

uderzył dłonią o podeszwy.

Stara pani dala mu grosz i weszła z Karen do

kościoła.

Wszyscy ludzie w kościele patrzyli na czerwone

trzewiczki, które Karen miała na nogach, i wszystkie

obrazy ze ścian patrzyły na nie, a kiedy Karen uklękła

przed ołtarzem i przytknęła złoty kielich do ust,

myślała tylko o czerwonych trzewiczkach, i to tak, że

widziała je pływające w kielichu; zapomniała o

śpiewaniu psalmu, zapomniała o zmówieniu Ojcze

nasz.

Ludzie wyszli z kościoła i stara pani wsiadła do

powozu. Karen podniosła nogę, aby wsiąść również,

ale stary żołnierz, który stał tuż obok, powiedział:

„Ach, jakie piękne balowe pantofelki!” I Karen nie

mogła się oprzeć, musiała zrobić kilka tanecznych

kroków, a kiedy zaczęła, nogi tańczyły już same dalej,

było to tak, jak gdyby trzewiczki pozyskały władzę

nad nogami; tańczyła wokoło kościoła i nie mogła

ustać. Stangret podbiegł za nią, schwycił ją, podniósł i

wsadził do powozu, ale nogi tańczyły dalej same, tak

że straszliwie pokopała dobrą, starą panią. Nareszcie

zdjęto jej trzewiczki i nogi uspokoiły się.

W domu schowano trzewiczki do szafy, ale Karen

nie mogła się powstrzymać i wciąż na nie patrzyła.

Tymczasem stara pani zachorowała. Lekarze

powiedzieli, że nie będzie żyła, że trzeba ją bardzo

starannie pielęgnować i czuwać nad nią. Któż inny

miałby się temu poświęcić jak nie Karen? Ale w

mieście był wielki bal i Karen dostała zaproszenie;

spoglądała na starą panią, która i tak nie mogła żyć,

spoglądała na czerwone trzewiczki i myślała sobie, że

to przecież nie jest grzechem; potem włożyła

czerwone trzewiczki, przecież to było jej wolno,

potem poszła na bal, a potem zaczęła tańczyć.

Ale kiedy chciała skręcić na prawo, trzewiczki

tańczyły na lewo; a kiedy chciała wbiec do sali na

górę, trzewiczki zbiegły w dół na ulicę i dalej aż za

bramę miasta. Tańczyła w nich, musiała tańczyć, aż w

głąb dalekiego, ciemnego lasu.

Nagle zaświeciło coś wśród drzew, myślała, że to

księżyc, bo wyglądało jak oblicze ludzkie, ale to był

stary żołnierz z rudą brodą; siedział tam, kiwał głową

i mówił: „Ach, jakie piękne balowe pantofelki!”

Przelękła się i chciała zrzucić czerwone trzewiczki,

ale siedziały mocno; zerwała pończoszki, ale

trzewiczki przyrosły jej do nóg i musiała w nich

tańczyć, i tańczyła po polach i łąkach, w deszcz i w

pogodę, w noc i w dzień, a w nocy było najstraszniej.

Tańcząc, wbiegła na cmentarz, ale umarli nie

tańczyli wraz z nią, mieli co innego do roboty; chciała

usiąść na grobie nędzarza, gdzie rosła leśna paproć,

ale nie było już dla niej spokoju ani wytchnienia. A

kiedy w tanecznych skokach mijała otwarte drzwi

kościelne, ujrzała w nich anioła w długich, białych

szatach, skrzydła sięgały mu od ramion do ziemi,

oblicze jego było surowe i poważne, a w ręku trzymał

miecz, bardzo szeroki i błyszczący.

– Masz tańczyć! – rzekł – tańczyć w twoich

czerwonych trzewiczkach, aż staniesz się blada i

zimna, aż zeschnie się skóra na tobie jak na szkielecie.

Masz tańczyć od drzwi do drzwi i pukać tam, gdzie

mieszkają pyszne i próżne dzieci, aby cię usłyszały i

bały się ciebie! Tańczyć masz, tańczyć!...

– Łaski – zawołała Karen.

Ale nie słyszała już tego, co odpowiedział anioł,

gdyż trzewiczki uniosły ją poza bramę, dalej na pole,

poprzez drogę, poprzez ścieżkę, dalej dalej...

Pewnego ranka tańczyła przed drzwiami, które

dobrze znała. Z głębi domu dochodził śpiew

psalmów, wynoszono właśnie trumnę ubraną

kwiatami; wiedziała już, że to stara pani umarła.

Karen poczuła, że wszyscy ją opuścili i anioł Boży ją

przeklął.

Musiała tańczyć i tańczyła, tańczyła wśród

ciemnej nocy. Trzewiczki niosły ją po cierniach i

krzewach, które raniły jej nogi; tańczyła przez polanę

aż pod mały, samotny domek, wiedziała, że tam

mieszkał kat. Zastukała do okna i zawołała:

– Wyjdź do mnie! Wyjdź do mnie! Nie mogę wejść

do ciebie, bo muszę tańczyć!

A kat powiedział:

– Nie wiesz chyba, kim jestem. Ucinam głowy

złym ludziom i teraz czuję, że topór mój drży.

– Nie ucinaj mi głowy – prosiła Karen – bo nie

mogłabym odpokutować mojej winy, ale odetnij mi

nogi razem z czerwonymi trzewiczkami!

I wyznała swój grzech, a kat uciął jej nogi z

czerwonymi trzewiczkami; ale trzewiczki wraz z

nóżkami tańczyły dalej przez pole w głąb lasu.

Kat wystrugał jej kule i drewniane nogi, nauczył ją

psalmu, śpiewanego przez grzeszników, a ona

ucałowała rękę, która kierowała toporem, i poszła

przez polanę w powrotną drogę.

– Teraz odpokutowałam już za czerwone

trzewiczki! – powiedziała do siebie. – Teraz pójdę do

kościoła, aby mnie wszyscy zobaczyli! – I poszła

prędko w stronę kościoła, ale kiedy już tam

dochodziła, ujrzała czerwone trzewiczki, które

tańczyły przed nią, zlękła się i zawróciła.

Cały tydzień smuciła się i płakała gorzkimi łzami,

ale kiedy przyszła niedziela, powiedziała

sobie:

– Teraz już dość się nacierpiałam i namartwiłam!

Teraz już jestem tyle warta co ci, którzy siedzą w

kościele, zadowoleni z siebie! – I poszła odważnie

naprzód, ale zaledwie doszła do drzwi, ujrzała

czerwone trzewiczki tańczące przed nią, przeraziła

się, zawróciła i korzyła się całym sercem, żałując swej

winy.

Zgłosiła się na plebanię i prosiła, żeby ją przyjęli

do służby, będzie pracowała, będzie wszystko robiła,

czego od niej zażądają, nie chce żadnej zapłaty, tylko

dachu nad głową i aby być wśród ludzi. Pastorowa

zlitowała się nad nią i przyjęła ją do służby.

Była pracowita i rozumna. Siedziała cichutko i

słuchała jak pastor wieczorem czytał na głos Biblię.

Dzieci lubiły się z nią bawić, ale gdy mówiły o

strojach i świecidełkach i marzyły, aby być tak piękne

jak królowa, potrząsała głową.

Następnej niedzieli poszli wszyscy do kościoła i

chcieli ją zabrać ze sobą, ale ona spojrzała ze

smutkiem i ze łzami w oczach na swoje kule, więc

poszli wysłuchać słowa Bożego, a ona udała się sama

do swojej komórki, która była tak mała, że mieściło

się w niej tylko łóżko i krzesło; tam usiadła z książką

do nabożeństwa; a kiedy czytała nabożne modlitwy,

wiatr przyniósł jej dźwięki organów z kościoła i

wzniosła oczy zalane łzami, i modliła się:

– O Boże, zlituj się nade mną!

Wtedy słońce zaświeciło jasno i stanął przed nią

anioł Boży w białych szatach, ten sam, którego

widziała owej nocy przed drzwiami kościoła, nie miał

jednak już w ręku ostrego miecza, tylko prześliczną,

zieloną gałąź, obwieszoną różami, i dotknął nią

pułapu, który unosił się coraz wyżej, a tam gdzie go

dotknął zabłysła złota gwiazda. Dotknął ścian, które

rozstąpiły się tak, że mogła ujrzeć dźwięczące organy

i stare portrety pastorów i pastorowych; parafianie

siedzieli w paradnych krzesłach i śpiewali psalmy –

gdyż sam kościół przyszedł tutaj do komórki ubogiej

dziewczyny albo też ona znalazła się w kościele.

Siedziała w ławce razem z domownikami pastora, a

kiedy skończyli śpiewać psalm i zobaczyli ją, skinęli z

uśmiechem głowami i powiedzieli:

– To dobrze, żeś przyszła, Karen!

– To była łaska! – powiedziała.

I organy zadźwięczały, a głosy dziecięce w chórze

zabrzmiały miękko i rzewnie. Jasne promienie

słoneczne padały ciepłym blaskiem przez okno

prosto na ławkę kościelną, w której Karen siedziała;

serce jej było tak przepełnione słońcem, pokojem i

radością, że pękło; dusza jej pofrunęła na

promieniach słonecznych do Boga, a tam nikt już nie

pytał o czerwone trzewiczki.

H. Ch. Andersen - ''Cień''

W ciepłych krajach słońce pali co się zowie.

Ludzie opalają się tam na mahoniowo; a w

najgorętszych stronach opalają się nawet na

Murzynów. Otóż do tych ciepłych krajów

przywędrował pewien uczony z północnych stron;

zdawało mu się, że może tam tak spacerować, jak u

siebie w domu. Ale bardzo prędko odzwyczaił się od

tego. Musiał tak jak wszyscy rozsądni ludzie siedzieć

w mieszkaniu, a okiennice i drzwi trzymać zamknięte

przez cały dzień; wyglądało to tak, jak gdyby cały

dom spał albo jak gdyby nikogo w domu nie było.

Ciasna ulica z wysokimi domami, przy której uczony

mieszkał, miała takie położenie, że promienie

słoneczne świeciły nad nią od rana do nocy; było

istotnie nie do wytrzymania. Uczony z zimnych

krajów był to człowiek młody i mądry; zdawało mu

się, że siedzi w rozpalonym piecu, i to męczyło go;

chudł coraz bardziej i w końcu nawet cień jego

skurczył się i stał się o wiele mniejszy niż w

ojczyźnie, słońce pastwiło się nad nim. Obydwaj

odżywali dopiero wieczorem po zachodzie słońca.

Był to bardzo zabawny widok; skoro tylko

zapalano światło w pokoju, cień wydłużał się na

ścianie, sięgał wyżej, czasem aż na sufit; musiał się

tak wyciągać, aby znowu nabrać sił. Uczony

wychodził na balkon, żeby tam rozprostować swe

członki, a kiedy gwiazdy ukazywały się na pięknym,

czystym niebie, zdawało mu się, że zaczyna na nowo

żyć. Na wszystkich balkonach wychodzących na ulicę

(a w ciepłych krajach przed każdym oknem znajduje

się balkon) ukazywali się ludzie, gdyż świeże

powietrze potrzebne jest każdemu, nawet gdy się jest

przyzwyczajonym do opalania się na mahoń.

Wówczas ożywiało się wszystko w górze i na dole.

Szewcy czy krawcy, wszyscy wychodzili na ulicę,

wystawiano stoły i krzesła, zapalano światła, tysiące

świateł; jedni rozmawiali, inni śpiewali, ludzie

przechadzali się, wozy turkotały, osły pędziły,

dzińdzielińdzińdzieliń – dzwoniły dzwonki

uwiązane u ich szyi; chowano zmarłych przy

dźwiękach psalmów, ulicznicy rzucali skaczące żabki;

dzwony kościelne dzwoniły – tak, naprawdę było

bardzo gwarno na ulicy. Tylko w jednym domu,

który stał naprzeciwko domu uczonego, było

zupełnie cicho; a jednak ktoś tam mieszkał, gdyż na

balkonie rosły kwiaty; kwitły one tak pięknie w żarze

słonecznym, a przecież nie mogłyby kwitnąć, gdyby

ich nie podlewano, więc ktoś musiał je podlewać, to

znaczy, że ktoś musiał tam mieszkać.

Wieczorem otwierały się nawet jakieś drzwi, ale

poza nimi było ciemno, przynajmniej we frontowym

pokoju, z głębi mieszkania zaś dochodziły dźwięki

muzyki. Obcemu uczonemu wydawała się ta muzyka

nieporównanie piękna, ale mógł sobie również

zupełnie dobrze tylko tak wmawiać, gdyż właściwie

w tych gorących krajach wszystko wydawało mu się

cudowne, gdy tylko słońce nie paliło. Gospodarz

uczonego mówił, że nie wie, kto wynajął dom

naprzeciwko, nie widać w nim przecież nikogo, a co

do muzyki, to jemu wydaje się ona niesłychanie

nudna.

– Brzmi to tak, jak gdyby ktoś tam siedział i

ćwiczył jeden kawałek, z którym nie może sobie dać

rady, wciąż ten sam kawałek. „A jednak go zagram!”

– mówił do siebie, ale nic z tego nie wychodzi, mimo

że gra i gra.

Pewnej nocy cudzoziemiec obudził się: spał przy

otwartych drzwiach balkonu, wiatr uniósł firankę,

która je zasłaniała, i wówczas ujrzał, że z sąsiedniego

balkonu pada cudowny blask, wszystkie kwiaty

świeciły jak płomienie w najpiękniejszych barwach, a

pośród kwiatów stała wysmukła, urocza dziewica;

zdawało się, że i ona świeci; olśniło go to, otwierał

szeroko oczy przetarte dopiero co ze snu; jednym

susem wyskoczył z łóżka, cichutko wsunął się za

firankę, ale dziewica już znikła, blask przepadł,

kwiaty nie świeciły, kwitły tylko tak pięknie jak

zwykle; drzwi były odemknięte i z oddali płynęła

muzyka tak urocza i rzewna, że można było przy jej

dźwiękach snuć najsłodsze myśli. Był to niby sen

czarodziejski. Kto tam mieszkał? Gdzie było właściwe

wejście. Cały parter zajmowały sklepy, sklep przy

sklepie, a tamtędy ludzie nie mogli przecież

przechodzić.

Pewnego wieczoru cudzoziemiec siedział na

swoim balkonie, w pokoju tuż za nim paliło się

światło, było więc zupełnie naturalne, że jego cień

padał na ścianę przeciwległego domu i siedział tam

naprzeciw niego wśród kwiatów na balkonie, a gdy

uczony się poruszył, jego cień poruszał się także, jak

to zwykle bywa.

– Zdaje mi się, że mój cień jest jedyną żywą istotą,

którą się tam widzi – powiedział uczony. – Proszę

patrzeć, jak mu dobrze wśród kwiatów, drzwi są

ledwo przymknięte, gdyby mój cień był mądry,

wszedłby do pokoju, rozejrzał się, a potem wrócił i

opowiedział mi wszystko, co widział. Tak,

przynajmniej przydałbyś się na coś – dorzucił żartem.

– Bądź tak łaskaw i wejdź. No cóż, wejdziesz? – I

kiwnął głową cieniowi, a cień odpowiedział mu tym

samym gestem. – Więc idź, ale nie zapomnij wrócić. –

I uczony podniósł się, a jego cień na przeciwległym

balkonie podniósł się również; uczony odwrócił się i

jego cień odwrócił się również; gdyby ktoś bacznie

zwrócił na to uwagę, zobaczyłby wyraźnie, jak cień

wszedł wprost przez wpółprzymknięte drzwi

balkonowe przeciwległego domu w tej samej chwili,

kiedy uczony wrócił do pokoju i zaciągnął za sobą

długą firankę.

Następnego ranka wyszedł uczony, aby napić się

kawy i przeczytać gazety.

– Co to jest! – zawołał, skoro stanął w blasku

słońca. – Przecież ja nie mam cienia! Więc naprawdę

poszedł wczoraj wieczorem i nie wrócił; a to przykra

historia!

Gniewało go to, ale nie tylko dlatego, że cień sobie

poszedł, lecz dlatego, że znał opowiadanie o

człowieku bez cienia, znali je zresztą wszyscy jego

rodacy w zimnych krajach, więc gdyby teraz wrócił i

opowiedział swoją własną historię, powiedzieliby, że

naśladuje innych, a na to nie chciał się narażać. Wolał

wcale o tym nie mówić i to było daleko rozsądniejsze.

Wieczorem wyszedł znów na swój balkon, światło

umieścił poza sobą, gdyż wiedział, że cień lubi, by

jego pan był mu parawanem, ale nie udało mu się

przywabić go; kurczył się, wyciągał – nic nie

pomagało – cienia nie było; chrząkał: hm, hm. Ale i to

nie skutkowało.

Było mu nieprzyjemnie, ale w gorących krajach

rośnie wszystko tak szybko, że po upływie tygodnia

uczony zauważył z wielką radością, że nowy cień

wyrasta mu spod nóg, skoro tylko wychodzi na

światło słoneczne; widać korzenie zostały. Po trzech

tygodniach miał już zupełnie przyzwoity cień, który

gdy uczony wracał do swoich północnych stron, w

podróży coraz bardziej rósł, aż w końcu stał się tak

długi i duży, że połowa wystarczyłaby w zupełności.

Tak więc powrócił uczony do siebie, pisał książki

o tym co na świecie jest prawdziwe, o tym, co dobre i

piękne, a dnie płynęły, minął rok, minęło wiele lat.

I oto uczony siedzi pewnego wieczoru w swym

pokoju; wtem ktoś puka cicho do drzwi.

– Proszę! – powiedział uczony, ale nikt nie

wchodzi; otwiera drzwi i widzi przed sobą tak

niezwykle chudego człowieka, że aż oczom nie

dowierza. Zresztą człowiek ten był bardzo starannie

ubrany i wyglądał na wytwornego mężczyznę.

– Z kim mam zaszczyt? – zapytał uczony.

– Pomyślałem sobie, od razu, że pan mnie nie

pozna. Nabrałem tyle ciała, przyodziałem się tak

dostatnio. Nie wyobrażał pan sobie zapewne nigdy,

że zobaczy mnie w takim dostatku? Cóż, nie poznaje

pan swego dawnego cienia? Tak, myślał pan, że już

nigdy nie wrócę. Doskonale mi się powodziło od

owego czasu, kiedy odszedłem od pana.

Wzbogaciłem się pod każdym względem i teraz, jeśli

zechcę wykupić się od służby, to mnie na to stać. – I

zaczął pobrzękiwać pękiem kosztownych breloków,

które wisiały mu przy zegarku, rękę wsadził w gruby

łańcuch złoty, który nosił na szyi, na wszystkich zaś

palcach błyszczały mu brylantowe pierścionki –

wszystko było prawdziwe.

– Nie mogę tego pojąć! – zawołał uczony. – Co to

wszystko ma znaczyć?

– Tak, to nie jest zwykła rzecz – rzekł cień. – Ale i

pan nie należy do zwykłych ludzi, a ja, jak pan

dobrze wie, od dzieciństwa deptałem panu po

piętach. Skoro tylko pan uznał, że dojrzałem

dostatecznie, aby pójść sam w świat, poszedłem

własnymi drogami; znajduję się teraz w

najświetniejszych warunkach, ale ogarnęła mnie jakaś

tęsknota, aby pana jeszcze raz zobaczyć przed pańską

śmiercią. Bo przecież pan umrze. Przy tym chciałem

jeszcze raz zobaczyć te strony, człowiek jest zawsze

przywiązany do ojczyzny. Wiem, że panu

towarzyszy inny cień, czy mam wobec niego albo

wobec pana jakieś zobowiązania? Proszę mi to tylko

otwarcie powiedzieć.

– Czyżbyś to ty był naprawdę? – zadziwił się

uczony. To istotnie nadzwyczajne. Nigdy nie

wyobrażałem sobie, że własny cień może wrócić w

postaci człowieka.

– Proszę mi powiedzieć, ile mam panu zapłacić –

mówił cień – gdyż nie lubię mieć jakichkolwiek

długów.

– Co też ty mówisz? – zawołał uczony. – O jakim

tu długu może być mowa? Jesteś zupełnie wolny.

Cieszę się niewymownie z twego powodzenia. Siadaj,

stary przyjacielu, i opowiedz mi coś niecoś o tym, jak

ci się wiodło i coś widział w domu naprzeciwko, tam

w tych gorących krajach.

– Owszem, chętnie panu opowiem – rzekł cień i

usiadł. – Ale w zamian za to musi mi pan przyrzec, że

nigdy nikomu w tym mieście nie powie, iż byłem

pańskim cieniem. Mam zamiar zaręczyć się;

mógłbym sobie pozwolić na utrzymanie nie tylko

jednej rodziny.

– Nie obawiaj się! – rzekł uczony. – Nie powiem

nikomu, kim właściwie jesteś, oto moja ręka. Słowo

uczciwego człowieka.

– Słowo uczciwego cienia! – powtórzył cień, gdyż

inaczej nie mógł powiedzieć.

Ta przemiana z cienia w człowieka była istotnie

nadzwyczajna; ubrany był czarno, i to w najcieńsze

czarne sukno, miał lakierki i kapelusz, który dawał

się składać tak, że zostawało tylko rondo i denko, nie

mówiąc już o tym, o czym wiemy, to jest o brelokach,

o złotym łańcuchu i pierścionkach brylantowych;

istotnie – cień był niesłychanie wykwintnie ubrany,

co właśnie przyczyniło się do tego, że wyglądał na

prawdziwego człowieka.

– A więc opowiadam – rzekł cień i postawił nogi

w lakierkach z całej siły na rękawie nowego cienia,

który niby pudel leżał u stóp uczonego. Uczynił tak

może z wyniosłości, a może dlatego, aby nowy cień

przywarł szczelnie; leżący cień zachowywał się

bardzo cicho i spokojnie, pewnie dlatego, aby dobrze

słyszeć, chciał także wiedzieć, jak to można wyzwolić

i stać się panem samego siebie.

– Wie pan, kto mieszkał w tym domu

naprzeciwko? – rzekł cień. – To było najpiękniejsze ze

wszystkiego, to była Poezja. Mieszkałem tam trzy

tygodnie i ten pobyt miał na mnie taki wpływ, jak

gdybym żył trzy tysiące lat i przeczytał wszystko, co

zostało napisane wierszem. Wiem, co mówię.

Wszystko widziałem i wszystko wiem.

– Poezja! – zawołał uczony. – Tak, tak, ona

mieszka często niby pustelnica w wielkich miastach.

Poezja! Tak, widziałem ją przez jedną krótką chwilę,

ale sen zamykał mi wtedy oczy. Stała na balkonie i

świeciła niby zorza północna; opowiadaj, opowiadaj.

Byłeś na balkonie, wszedłeś przez drzwi, a dalej...

– Znalazłem się w przedpokoju – rzekł cień. – Pan

spoglądał zawsze na przedpokój. Ale tam nie było

światła, panował półmrok; za to wszystkie drzwi w

długim szeregu pokojów i salonów stały otwarte, a

jasność była w nich tak oślepiająca, że zabiłaby mnie

z pewnością, gdybym poszedł wprost do dziewicy,

ale byłem rozważny; przeczekałem trochę, gdyż tak

należy zawsze czynić.

– A cóż potem widziałeś? – zapytał uczony.

– Widziałem wszystko i opowiem to panu; ale –

nie jest to bynajmniej dumą z mojej strony – jako

człowiek niezależny, posiadający wykształcenie,

poważne stanowisko i będący w świetnym położeniu

materialnym, życzyłbym sobie, aby pan raczył

tytułować mnie panem.

– Proszę mi wybaczyć – rzekł uczony. – To ze

starego przyzwyczajenia, którego trudno się wyzbyć.

Ma pan zupełną słuszność, zastosuję się do tego. A

teraz proszę mi opowiedzieć wszystko, co pan

widział.

– Owszem – zgodził się cień. – Gdyż widziałem

wszystko i wiem wszystko.

– Jakżeż tam wyglądało w głębi mieszkania? –

zapytał uczony. – Nie było tam tak jak w zielonym

lesie! Czy tak jak w uroczystym kościele? Czy sale

przypominały gwiaździste niebo widziane z

wierzchołka wysokiej góry?

– Wszystko tam było – opowiadał cień. –

Wprawdzie nie wszedłem w głąb, zostałem w

pierwszym pokoju w ciemności, ale było to doskonałe

miejsce do obserwacji, widziałem wszystko i wiem

wszystko. Byłem na dworze Poezji w przedpokoju.

– Ale co pan widział? Czy przez wielkie sale szedł

pochód wszystkich bogów starożytności? Czy

walczyli tam dawni bohaterowie? Czy igrały tam

wdzięczne dzieciątka i opowiadały swoje sny?

– Mówię panu przecież, że byłem tam, więc może

się pan domyślić, że widziałem wszystko, co było do

zobaczenia. Gdyby pan tam był, nie zostałby pan z

pewnością człowiekiem, ale ja stałem się nim. A

zarazem poznałem własną moją naturę, wszystko, co

we mnie jest przyrodzonego, pokrewieństwo, jakie

mnie łączy z poezją. Wówczas, kiedy byłem na

służbie u pana, nie myślałem o tym, a jednak zawsze,

pan wie, kiedy słońce wschodziło lub zachodziło,

wydłużałem się tak bardzo; w świetle księżyca

stawałem się nawet bardziej widzialny od pana. Nie

rozumiałem wówczas mojej natury, dopiero tam, w

tym przedpokoju, poznałem siebie. Stałem się

człowiekiem. Wyszedłem stamtąd dojrzały, ale pana

już nie było w tych gorących krajach. Wstydziłem się

pokazać jako człowiek takim, jakim byłem; potrzeba

mi było obuwia, ubrania, całego tego pokostu,

właściwego ludziom.

Poszukałem więc swojej drogi – tak, panie, mogę

się do tego przyznać, przecież pan tego nie umieści w

żadnej książce – ukryłem się pod spódnicą kucharki;

ta kobieta nie przypuszczała wcale, kogo otacza

swoją opieką. Dopiero późnym wieczorem

wyszedłem, biegłem w świetle księżyca, wyciągałem

się jak najdłużej wzdłuż muru, co mnie zawsze tak

łaskocze rozkosznie po plecach; biegałem tam i z

powrotem, zaglądałem przez najwyższe i najniższe

okna do salonów i poddaszy, zaglądałem tam, gdzie

nikt inny zajrzeć nie może, i widziałem to, czego nikt

inny nie widzi i widzieć nie może. W gruncie rzeczy

świat jest zły i nie zostałbym człowiekiem, gdyby nie

było przyjęte, że człowiek ma jakieś znaczenie.

Widziałem najnieprawdopodobniejsze rzeczy u

mężczyzn i u kobiet, u rodziców i u tych milutkich,

czarujących dzieci. Widziałem – ciągnął cień – czego

żaden człowiek nie powinien wiedzieć, a co każdy

tak chętnie chciałby wiedzieć, to, co się złego dzieje u

sąsiada. Gdybym wydawał gazetę, byłaby

rozchwytywana, ale ja pisałem wprost do każdej

osoby i w każdym mieście, gdzie przebywałem,

powstawał zamęt z mego powodu. Bali się mnie, a

jednocześnie lubili mnie. Profesor zrobił ze mnie

profesora, krawiec uszył mi nowe ubranie, jestem

teraz zaopatrzony; menniczy wybił dla mnie monety,

a kobiety mówiły, że jestem piękny. I takim to

sposobem stałem się tym, kim jestem dzisiaj. A teraz

żegnam. Oto mój bilet wizytowy, mieszkam po

słonecznej stronie, a w deszcz można mnie zawsze

zastać w domu – i cień poszedł sobie.

– To dziwna historia – powiedział uczony.

Przeszły dni i lata, aż pewnego razu cień zjawił się

na nowo.

– Co słychać? – zapytał.

– Ach! – odrzekł uczony. – Piszę dzieło o tym, co

jest prawdą, dobrem i pięknem, ale nikogo to nie

obchodzi; jestem zrozpaczony, bo tak się tym

przejmuję.

– Ja sobie z takich rzeczy nic nie robię! – zawołał

cień. – Tyję, i basta, o to właśnie trzeba się starać. Tak,

pan nie zna się na życiu. Rozchoruje się pan w końcu.

Trzeba, żeby pan zaczął podróżować. Tego lata

wybierałem się właśnie w podróż, może pan pojedzie

ze mną? Chciałbym mieć towarzysza podróży, może

pan pojedzie ze mną jako cień? Będzie to dla mnie

wielka przyjemność mieć pana przy sobie, płacę

koszty podróży.

– Pan sobie za dużo pozwala – rzekł uczony.

– Zależy, z której strony się to bierze. Podróż panu

zrobi znakomicie. Jeśli pan chce być moim cieniem,

płacę za wszystko w podróży.

– To nie do pomyślenia – powiedział uczony.

– Trudno, świat jest już taki – rzekł cień. – I takim

zostanie – i poszedł swoją drogą.

Uczonemu nie powodziło się wcale, troski i

zmartwienia prześladowały go, a kiedy mówił o tym,

co prawdziwe, dobre i piękne, znaczyło to dla

większości ludzi tyle co róże dla krowy.

W końcu uczony zachorował.

– Pan wygląda jak cień – mówili ludzie do niego, a

słowa te przejmowały uczonego dreszczem, gdyż

przywodziły mu coś na myśl.

– Musi pan koniecznie jechać do wód – mówił

cień, który go odwiedził. – Nie ma dla pana innego

ratunku. Zabiorę pana w imię naszej dawnej

zażyłości, zapłacę za podróż, a pan ją opisze, a przy

tym rozerwie mnie pan trochę w drodze. Mnie także

potrzebna jest kuracja, broda mi jakoś nie rośnie, to

także choroba w swoim rodzaju, bo brodę trzeba

mieć. Niech pan będzie rozsądny i przyjmie moją

propozycję, a pojedziemy jako towarzysze.

I pojechali. Cień był teraz panem, a pan był

cieniem. Podróżowali razem, razem jeździli konno i

chodzili razem, obok siebie, przed i poza sobą,

zależnie od położenia słońca. Cień potrafił zawsze

zająć miejsce pańskie; uczony nie zwracał na to

uwagi, miał bardzo dobre serce i był niezwykle

grzeczny i uprzejmy, więc pewnego dnia powiedział

do cienia:

– Ponieważ jesteśmy towarzyszami podróży, a

zarazem wzrośliśmy ze sobą od dzieciństwa,

powinniśmy więc wypić na „ty”. Będziemy odtąd w

większej ze sobą zażyłości.

– Przemówił pan – rzekł cień, który teraz

właściwie był panem – bardzo szczerze i w dobrej

intencji; postaram się mówić równie szczerze i

życzliwie. Pan, jako uczony, wie dobrze, jaka natura

ludzka jest dziwna. Bywają ludzie, którzy nie mogą

dotknąć się szorstkiego papieru, bo im się robi słabo,

inni nie mogą znieść skrobania żelazem po szkle; ja

mam podobne uczucie, gdy słyszę, że pan mówi do

mnie „ty”, przygniata mnie to do ziemi jak wówczas,

kiedy byłem w pierwszej służbie u pana. Widzi pan,

że to nie jest duma, tylko wrażliwość, nie zniosę, aby

mi pan mówił „ty”. Natomiast będę chętnie „tykał”

pana, aby pańskie życzenie przynajmniej w połowie

zostało spełnione.

I odtąd cień mówi „ty” do swego dawnego pana.

„To chyba za wiele. On mnie tyka, a ja jego

nazywam panem” – pomyślał sobie uczony, ale nie

mógł już na to nic poradzić.

Przyjechali do miejscowości kąpielowej, gdzie

było wiele gości, a wśród nich cudownie piękna

królewna, której choroba polegała na tym, że zbyt

wyraźnie wszystko widziała, a to było niepokojące.

Od razu poznała, że nowy przybysz różnił się od

wszystkich innych ludzi.

– Mówią, że przyjechał po to, aby mu broda

wyrosła, ale ja widzę właściwą przyczynę, on nie ma

cienia.

Zaciekawiło ją to tak, że od razu na spacerze

wdała się w rozmowę z obcym jegomościem. Jako

królewna, nie miała potrzeby się krępować i

powiedziała szczerze.

– Pańska choroba polega na tym, że pan nie ma

cienia.

– Jej królewska wysokość jest na drodze do

poprawy zdrowia – rzekł cień. – Wiem, że jej choroba

polega na zbyt przenikliwym widzeniu wszystkiego,

ale to już zanika, wasza królewska wysokość wraca

do zdrowia. W danym wypadku mogę zapewnić, że

towarzyszy mi stale niezwykły cień, który zawsze

obok mnie chodzi. Inni ludzie mają pospolity cień, ale

ja nie lubię nic pospolitego. Często daje się lokajom

cieńsze sukno na liberie od tego, które się nosi

samemu, i dlatego pozwoliłem memu cieniowi

przebrać się za człowieka. Tak, pozwoliłem mu nawet

mieć własny cień. To wszystko drogo kosztuje, ale

lubię mieć coś osobliwego.

– Jak to? – rzekła królewna. – Czyżbym miała

naprawdę się wyleczyć? Tak, kąpiele tutejsze są

najskuteczniejsze ze wszystkich, jakie znam; wody

mają jakieś cudowne własności. Ale nie wyjadę stąd

jeszcze, teraz dopiero zaczyna tu być wesoło. Ten

cudzoziemiec podoba mi się niezwykle. Oby mu

tylko broda nie odrosła, bo wówczas natychmiast

wyjedzie.

Wieczorem w wielkiej sali balowej tańczyła

królewna z cieniem. Ona była lekka, ale on był

jeszcze lżejszy, takiego tancerza nigdy jeszcze nie

miała. Powiedziała mu, z jakiego kraju pochodzi, a on

znał ten kraj; był tam, ale jej wtedy nie było w domu,

zaglądał przez okna u góry i u dołu, niejedno widział

i stąd mógł królewnie mówić i napomykać o takich

rzeczach, które ją zdumiały. Musiał być chyba

najmądrzejszym człowiekiem na świecie; nabrała dla

niego takiego szacunku za jego wiedzę, że kiedy

znowu zaczęli tańczyć, zakochała się w nim, co cień

doskonale zauważył, gdyż oczami swymi gotowa

była przejrzeć go na wskroś. Tańczyli jeszcze raz i

królewna omal nie powiedziała mu tego, ale

powstrzymała się, gdyż była rozsądna, i pomyślała

sobie o swoim państwie i o tych wszystkich ludziach,

którymi miała rządzić. „Jest mądry – powiedziała

sobie – to dobrze; tańczy doskonale, to także dobrze,

ale nie wiem, czy ma gruntowne wykształcenie, a to

jest bardzo ważne. Trzeba go przeegzaminować.” I

zaczęła wypytywać go o najtrudniejsze rzeczy, na

które sama nie umiałaby odpowiedzieć. Cień

przybrał zagadkowy wyraz twarzy.

– Na to pan nie potrafi odpowiedzieć? –

powiedziała królewna.

– Wiedziałem o tym jeszcze jako dziecko, nawet

mój cień, który stoi tam w drzwiach, potrafi na to

odpowiedzieć.

– Pański cień? – zawołała królewna. – To byłoby

nadzwyczajne.

– Nie twierdzę na pewno, że będzie wiedział –

rzekł cień. – Ale tak mi się zdaje, tyle lat mi

towarzyszy i słyszał już niejedno. Ale wasza

wysokość pozwoli sobie zwrócić uwagę, że cień mój

jest bardzo dumny z tego, że uchodzi za człowieka, i

aby go wprawić w dobry humor, a musi być w

dobrym honorze, aby należycie odpowiadać, trzeba

go traktować zupełnie tak jak człowieka.

– To mi się podoba – rzekła królewna.

I podeszła do uczonego, stojącego w drzwiach, i

zaczęła z nim rozmawiać o słońcu i o księżycu, o

ludziach, jakimi są wewnątrz i na zewnątrz, a uczony

odpowiadał rozumnie i trafnie.

„Cóż to musi być za człowiek, kiedy jego cień jest

tak mądry! – pomyślała sobie – to byłoby prawdziwe

błogosławieństwo dla mego ludu i dla mego

państwa, gdybym go wybrała za małżonka. Uczynię

tak.”

I porozumieli się bardzo szybko, królewna i cień,

tylko że nikt nie miał o tym wiedzieć, dopóki ona nie

powróci do swego państwa.

– Nikt, nawet mój cień – oświadczył cień, a miał

po temu swoje racje.

I pojechali do państwa, którym królewna rządziła,

teraz gdy była już u siebie w domu.

– Słuchaj przyjacielu – rzekł cień do uczonego –

teraz stałem się tak szczęśliwym i potężnym jak tylko

być można, chcę więc uczynić dla ciebie coś

niezwykłego. Będziesz zawsze przy mnie mieszkał w

pałacu, będziesz jeździł ze mną w królewskiej

karecie, będziesz dostawał sto tysięcy talarów rocznej

pensji; ale musisz za to pozwolić nazywać się przez

wszystkich cieniem. Nie wolno ci nigdy powiedzieć,

że byłeś kiedykolwiek człowiekiem, a raz na rok,

kiedy będę siedział na balkonie w słońcu i będę się

pokazywał poddanym, musisz leżeć u mych stóp tak,

jak się przynależy cieniowi, gdyż powiem ci całą

prawdę: żenię się z królewną, dziś wieczorem wesele.

– Nie, tego już za wiele – krzyknął uczony – tego

nie zrobię za nic na świecie! Znaczyłoby to oszukać

cały kraj wraz z królewną! Powiem wszystko – że to

ja jestem człowiekiem, a ty cieniem przebranym za

człowieka.

– Nikt ci nie uwierzy – rzekł cień – uspokój się

albo zawołam straż.

– Idę wprost do królewny! – rzekł uczony.

– Ale ja pójdę wpierw – rzekł cień – a ty pójdziesz

do więzienia. I tak się stało, gdyż straż usłuchała

tego, który miał zostać mężem królewny.

– Drżysz? – zapytała królewna, gdy cień stanął

przed nią. – Czy stało się coś? Nie wolno ci chorować,

dziś nasze wesele.

– Przeżyłem najstraszniejszą rzecz, jaką można

przeżyć – powiedział cień. – Wyobraź sobie, że

biedny mózg mojego cienia nie wytrzymał. Wyobraź

sobie, że mój cień zwariował, zdaje mu się, że on jest

człowiekiem, a ja, pomyśl tylko, ja jestem jego

cieniem!

– To okropne! – rzekła królewna. – Czy zamknięto

go?

– Rozumie się. Obawiam się, że nigdy nie odzyska

rozumu.

– Biedny cień! – zawołała królewna. – Jaki

nieszczęśliwy! Byłoby to prawdziwym

dobrodziejstwem pozbawić go tej odrobiny życia,

która mu pozostała, i po namyśle wydaje mi się, że

najlepiej będzie sprzątnąć go po cichu.

– To byłoby okrutne, gdyż był bardzo wiernym

sługą – rzekł cień i wydał coś w rodzaju

westchnienia.

– Jaki ty masz szlachetny charakter! – rzekła

królewna.

Wieczorem całe miasto było iluminowane, armaty

grzmiały: bum! – a żołnierze prezentowali broń.

Wesele było co się zowie! Królewna i cień ukazali się

na balkonie ludowi, aby usłyszeć jeszcze raz wiwaty.

Ale uczony tego wszystkiego nie słyszał, bo go

sprzątnięto po cichu.

H. Ch. Andersen – ''Inbryk''

Był sobie pewnego razu imbryk do herbaty, dumny z
porcelany, z której był zrobiony, dumny ze swej wysmukłej
szyi i z dużego ucha. Miał on szyję z przodu, ucho z tyłu i o
tym wciąż mówił; nie mówił zaś nigdy o swej pokrywce,
która była stłuczona i sklejona, co było wielkim brakiem, a
niechętnie mówi się o swych brakach, inni to przecież robią
za nas. Filiżanki, garnuszek do śmietanki i cukiernica, cały
serwis do herbaty - całe to towarzystwo zwracało uwagę na
pęknięcie pokrywki i rozmawiali o tym więcej niż o pięknym
uchu i niezwykłej szyi; imbryk do herbaty wiedział o tym
dobrze.
- Znam ich! - mówił sam do siebie. - Znam także dobrze
moje wady i uznaję je, na tym właśnie polega moja pokora i
skromność; wszyscy mamy wady, ale posiadamy także i
zalety.
Filiżanki mają uszka, cukiernica ma pokrywkę, a ja mam
jedno i drugie, i jeszcze w dodatku coś z przodu, czego oni
nie posiadają - szyję, która sprawia, że jestem królem stołu.
Cukiernicy i garnuszkowi do śmietanki przypadło w udziale
być służebnymi dobrego smaku, ale ja jestem tym
szczodrym władcą, rozdaję błogosławieństwo łaknącej
ludzkości; w moich wnętrznościach chińskie listeczki
rozpuszczają się w gotowanej, pozbawionej smaku wodzie.
Wszystko to mówił imbryk, kiedy był beztroski i młody.
Stał na nakrytym stole, podnosiła go w górę delikatna
rączka; ale delikatna rączka okazała się niezręczna, imbryk
upadł na ziemię, szyjka się stłukła, stłukło się ucho, o
pokrywce nie ma co gadać, dość się już o niej mówiło.
Imbryk leżał zemdlony na podłodze, wrzątek wyciekał z
niego. Spotkał go ciężki cios, ale najsmutniejsze było to, że
śmieli się z niego, a nie z niezręcznej dłoni, która go upuściła
na ziemię.
- Nigdy nie będę się mógł pozbyć tego wspomnienia! -
mówił imbryk później, opowiadając dzieje swego życia. -
Nazwali mnie inwalidą, postawili w kącie, a na drugi dzień
podarowali kobiecie, która żebrała o łyżkę skromnej strawy;
zszedłem do rzędu nędzarzy, stałem bez użytku w kącie; ale
kiedy tak stałem, zaczęło się dla mnie lepsze życie; jest się
czymś jednym, a nagle staje się zupełnie czymś innym.
Napełniono mnie ziemią; dla imbryka znaczy to samo co
pogrzeb, lecz do ziemi włożono cebulkę kwiatu, kto ją tam
włożył, kto mi ją podarował - nie wiem; ale był to dla mnie
dar, wynagrodzenie za chińskie listeczki i wrzątek, za
stłuczone ucho i szyję. Cebulka leżała w ziemi, leżała we
mnie, stała się moim sercem, moim żywym sercem, a
przecież nigdy przedtem nie miałem takiego serca. Wstąpiło
we mnie życie i siły; puls bił, cebulka wypuściła pędy; można
było pęknąć od rozsadzających uczuć i myśli; wyrósł z niej
kwiat, patrzałem na niego, dźwigałem go; patrząc na jego
piękno, sam zapomniałem o sobie; to prawdziwe
błogosławieństwo zapomnieć przez innych o sobie. Kwiat nie
dziękował mi za to, nie myślał o mnie; podziwiali go i
chwalili. Byłem taki szczęśliwy, że jemu jest dobrze.
Pewnego dnia usłyszałem, jak mówiono, że kwiat zasługuje
na lepszą doniczkę. Rozbito mnie na dwoje; bolało to
okropnie, ale kwiat dostał lepszą doniczkę, a mnie
wyrzucono na podwórze, gdzie leżę jako stara skorupa -
zostało mi jednak wspomnienie, którego nikt mi nie może
wydrzeć.

H. Ch. Andersen – ''Zupa z koła od kiełbasy ''

Jakiż wspaniały był wczoraj obiad! - mówiła pewna stara,

domowa mysz do drugiej myszy, która nie była na tę ucztę

zaproszona. Siedziałam na dwudziestym pierwszym miejscu

od starego mysiego króla, a to chyba niemało! Czy mam pani

opowiedzieć, jakie podawano potrawy? Były doskonale

dobrane: spleśniały chleb, skórka od słoniny, świeca łojowa i

kiełbasa, a potem na nowo wszystko od początku. Było to

tak, jakbyśmy dostali dwa obiady. Panował uroczy nastrój i

rozmawiano wiele, zupełnie jak w gronie rodzinnym. Nic nie

pozostało na półmiskach prócz kołka, na który nadziana była

kiełbasa. Zaczęła się więc toczyć rozmowa o zupie, którą

można by z takiego kołka przyrządzić. Wszyscy słyszeli, że

taka zupa podobno istnieje, ale nikt jej nigdy nie skosztował,

a tym bardziej nie wiedział, jak się ją przyrządza.

Wzniesiono toast na cześć wynalazcy takiej zupy i

żartowano, że zasługuje on na godność prezesa ubogich. Czy

to nie dowcipne? Wtedy wstał mysi król i zapowiedział, że ta

spośród młodszych myszy, która potrafi przyrządzić

najsmaczniejszą zupę z kołka od kiełbasy, zostanie jego

żoną. I wyznaczył równy rok czasu do namysłu.

- To byłoby wcale nieźle! - powiedziała druga myszka. -

Ale jak się przyrządza taką zupę?

- Tak, jak się ją przyrządza? - pytały wszystkie myszki,

młode i stare. Każda chciała bowiem zostać królową, ale

żadna nie miała ochoty pójść w daleki świat po naukę

gotowania, choć bez tego nie sposób było się obejść! Nie

zawsze ma się ochotę opuścić ciepły kącik rodzinny, gdyż

wiadomo, że tam na świecie nie dostaje się codziennie

skórek od sera i nie codziennie wącha się słoninkę; trzeba

czasami głodować, a nawet można się narazić na pożarcie

żywcem przez kota.

Te myśli odstraszały większość myszek od wyruszenia w

świat. Znalazły się tylko cztery odważne, które zdobyły się

na podróż. Wszystkie były młode i energiczne, ale bardzo

biedne. Postanowiły udać się każda w inną stronę świata, by

spróbować, której będzie najlepiej sprzyjało szczęście. Każda

zabrała z sobą kołek od kiełbasy, żeby nie zapomnieć, w

jakim celu podróżuje; kołek służył każdej zarazem jako kij

wędrowny.

Wyruszyły z początkiem maja, a powróciły po roku

dopiero, również w maju. Wróciły jednak tylko trzy. Czwarta

nie przyszła i nie dała o sobie znaku życia. Nadszedł więc

dzień rozstrzygający.

- Tak już jest w życiu, że największą przyjemność musi

zawsze popsuć coś przykrego! - powiedział mysi król i wydał

rozkaz zaproszenia wszystkich myszy w obrębie wielu mil

wokoło. Miały się zebrać w kuchni. Trzy myszy podróżniczki

stanęły osobno rzędem, a na miejscu przeznaczonym dla

zaginionej myszy umieszczono kołek od kiełbasy spowity

krepą. Nikomu nie wolno było przemówić, dopóki te trzy nie

wypowiedziały swoich mów i dopóki król nie zdecydował, co

się potem będzie mówiło.

A teraz posłuchajmy.

Co widziała i czego się nauczyła w podróży pierwsza myszka

- Gdy wyruszyłam w szeroki świat - opowiadała mała

myszka - myślałam, podobnie jak wiele innych istot w moim

wieku, że pochłonęłam już całą wiedzę, a tymczasem tak

wcale nie jest: muszą przejść dni i lata, zanim się to

osiągnie. Wyruszyłam od razu na morze, wsiadłam na statek,

który żeglował na północ. Słyszałam, że kucharz okrętowy

radzi sobie jak najlepiej, ale to nie sztuka sobie radzić, gdy

ma się do rozporządzania całe połcie słoniny, beczki

solonego mięsa i mąki. Żyje się tam wspaniale, ale nie ma

okazji, żeby nauczyć się przyrządzania zupy z kołka od

kiełbasy. Żeglowaliśmy wiele dni i nocy; miałam już aż nadto

wilgoci i kołysania. Gdy przybyliśmy do celu, opuściłam

statek; było to daleko na północy.

Dziwne to uczucie wyruszyć ze swego rodzinnego kącika

płynąć okrętem i nagle znaleźć się o setki mil, daleko, w

zupełnie obcym kraju. Były tam dzikie lasy sosnowe i

brzozowe, które mocno pachniały. Nie lubię tego, zioła

wydawały tak mocną woń, że aż zaczęłam kichać;

przypomniała mi się kiełbasa. Były tam też leśne jeziora,

których wody z bliska były czyste, ale z daleka robiły

wrażenie czarnych jak atrament. Pływały po nich białe

łabędzie, które zrazu wzięłam za pianę, tak były nieruchome,

ale potem, gdy wyszły na ląd, zobaczyłam, jak fruwają i jak

chodzą, poznałam je od razu; należą do rodu gęsiego,

poznać to po ich chodzie. Nikt nie jest w stanie ukryć

własnego pochodzenia. Ja sama przebywałam z moimi

krewnymi, z leśnymi i polnymi myszkami, ale niewiele się

mogłam dowiedzieć od nich o przyrządzaniu potraw, a

przecież po to wyruszyłam za granicę. Pomysł przyrządzania

zupy z kołka od kiełbasy wydał im się tak dziwny, że

natychmiast rozgadały o tym po całym lesie, ale wszyscy

uważali go za niewykonalny. Nie mogłam więc przypuszczać,

że tutaj właśnie, i to tej samej jeszcze nocy, będę

wtajemniczona w sposoby przyrządzania tej potrawy. Była to

właśnie noc świętojańska, dlatego to zioła pachniały tak

mocno, jeziora były takie przezroczyste, jednocześnie

ciemne, i tak pięknie na tym tle wyglądały białe łabędzie. Na

skraju lasu między trzema czy czterema domami wzniesiono

duży słup wysokości głównego masztu, a na jego szczycie

wisiały wieńce i wstęgi. Dziewczęta i chłopcy tańczyli i

śpiewali wokół masztu przy dźwiękach skrzypiec jakiegoś

grajka. Było wesoło i pięknie o zachodzie słońca, w blasku

księżyca, ale ja nie brałam udziału w zabawie. Cóż ma

wspólnego mała myszka z tańcem w lesie? Siedziałam w

miękkim mchu i mocno trzymałam w łapce mój kołek.

Księżyc oświecał szczególnie jasno jedno miejsce, gdzie na

drzewie lśnił mech tak delikatny (śmiało mogę to

powiedzieć) jak futerko mysiego króla; był przy tym zielony i

miły dla oka. Nagle zjawił się orszak rozkosznych maleńkich

istotek, sięgających zaledwie moich kolan. Wyglądały jak

ludzie, ale były proporcjonalniej zbudowane. Były to elfy,

ubrane w wykwintne sukienki z płatków kwiatowych,

przystrojone w skrzydełka muszek i komarów; wcale to

niebrzydko wyglądało. Zdawało się, że czegoś szukają, nie

wiedziałam czego, wtem kilkoro z nich podeszło do mnie, a

najwytworniejszy wskazał na mój kołek od kiełbasy i

powiedział: "Oto jest właśnie to, czego nam trzeba, jaki

ostry, jaki doskonały!" Im dłużej patrzył na mój wędrowny

kij, tym bardziej się nim zachwycał.

"Pożyczyć mogę, ale nie na stałe", powiedziałam.

"Nie wolno zatrzymać!", powtórzyły chórem wszystkie,

schwyciły mój kołek i poskoczyły z nim do miejsca, w którym

mech się tak ślicznie zielenił, tu wbiły patyczek w sam

środek.

I one chciały mieć swój maszt majowy, jak ludzie, i oto

miały; był jakby dla nich stworzony. Teraz go przystrojono -

to był dopiero widok!

Małe pajączki snuły wokół niego złote nici, zawieszały

powiewne welony i chorągwie tak delikatnie utkane i tak

piękne wybielone w blasku księżyca, że aż mnie oczy bolały;

ze skrzydełek motyli brały barwy i rozsiewały je po bieli

płótna, kwiaty i diamenty błyszczały na nim jasno, nie

poznałam mego kołka. Z pewnością na całym świecie nie

było takiego masztu jak ten. Teraz dopiero zeszło się całe

duże towarzystwo elfów, były one zupełnie bez ubrania, nie

mogły być bardziej wytworne. Mnie również zaproszono, ale

kazano mi się trzymać w pewnym oddaleniu, gdyż byłam dla

nich za duża.

Rozbrzmiała muzyka podobna do dźwięku tysięcy

szklanych dzwoneczków, tak silna i dźwięczna. Zdawało mi

się, że to łabędzie śpiewają, miałam uczucie, że rozróżniam

głosy kukułek i kosa, wreszcie jakby rozśpiewał się cały las,

rozległy się głosiki dziecięce, dzwony i śpiew ptaków,

najpiękniejsze melodie na świecie - a wszystko to

rozbrzmiewało z majowego masztu elfów, w który przemienił

się mój kołek od kiełbasy. Nigdy nie przypuszczałam, że

może służyć do czegoś podobnego. Widocznie wszystko

zależy od tego, w czyim jest ręku. Byłam bardzo wzruszona i

płakałam tak, jak potrafi płakać taka mała myszka, płakałam

z czystej radości.

Noc wydawała mi się za krótka i rzeczywiście nie jest ona

o tej porze zbyt długa na północy. O świcie zerwał się

wietrzyk, powierzchnia leśnego jeziora zmarszczyła się, a

wszystkie chorągiewki i welony zatrzepotały w powietrzu;

kołyszące się domki z pajęczyny, wiszące mosty i balustrady,

czy jak tam się to wszystko nazywa, rozpostarte między

liśćmi, porwał wiatr. Sześć elfów odniosło mi z powrotem mój

kołek pytając, czy nie mam żadnego życzenia, które by

mogły spełnić. Wtedy poprosiłam, by mnie nauczyły, jak się

przyrządza zupę z kołka od kiełbasy.

"Widziałaś przecież przed chwilą, jak my to robimy -

powiedział najwytworniejszy elf i roześmiał się. - Z

trudnością poznałaś swój własny patyczek."

"Ach, więc o tym myślisz - rzekłam i zapoznałam go z

celem mojej podróży i z nadziejami, jakie pokładają we mnie

w domu. - Jaki pożytek odniesie nasz mysi król i cały naród,

jeśli im nawet opowiem o wspaniałościach, które tu

widziałam? Przecież nie będę mogła wytrząsnąć ich z kołka i

powiedzieć: "Patrzcie, oto kołek, a potem będzie zupa."

Byłaby to potrawa, która smakowałaby chyba już tylko

sytym."

Wówczas elf zanurzył swój mały paluszek w kielichu

błękitnego fiołka i powiedział: "Uważaj, teraz posmaruję twój

wędrowny kij, a kiedy powrócisz do domu i zjawisz się na

zamku twojego króla, dotknij tym kijem gorącej piersi

królewskiej, wówczas kij pokryje się żywymi, pachnącymi

fiołkami, nawet gdyby to była mroźna zima. Widzisz, teraz

masz już z czym powrócić do domu, nawet z dodatkiem."

Ale zanim mała myszka objaśniła, co to był za dodatek,

przytknęła swój kij do piersi mysiego króla i rzeczywiście z

kija wytrysnął pęk najpiękniejszych fiołków; pachniały tak

mocno, że król rozkazał myszom, które stały obok komina,

by powsadzały końce ogonków do ognia po to, żeby zapach

spalenizny stłumił woń fiołków, która była nie do

wytrzymania, nie był to bowiem rodzaj zapachu miły dla

myszy.

- A cóż to był za dodatek, ofiarowany przez elfa? - spytał

król.

- Zobaczycie - odparła myszka - to jest dopiero

niespodzianka. - Przekręciła patyk od kiełbasy i fiołki

natychmiast znikły, a potem podniosła kijek do góry niby

pałeczkę dyrygenta.

- Elf powiedział mi, że fiołki są tylko przyjemnością dla

wzroku, powonienia i dotyku, brak zaś jeszcze czegoś dla

słuchu i smaku.

Myszka poruszyła kijkiem i wówczas natychmiast rozległa

się muzyka, ale niepodobna do muzyki elfów w lesie w czasie

ich zabawy, były to raczej dźwięki, jakie się słyszy w kuchni.

To był dopiero hałas. Zrobił się ruch, jakby wiatr przeciągnął

przez wszystkie kominy. Wykipiały garnki i kociołki,

pogrzebacz uderzał o miedziany kocioł i nagle wszystko

ucichło. Słychać było tylko przytłumiony śpiew czajnika;

szumiał tak ślicznie, że nie wiadomo było, czy zaczyna, czy

też kończy się gotować. Tymczasem mały garnuszek kipiał i

duży garnek również kipiał, jeden nie zwracał uwagi na

drugiego, zupełnie jak gdyby garnki wcale nie miały rozumu.

A myszka coraz szybciej i szybciej poruszała swoją pałeczką.

Garnki szumiały, woda kipiała, pieniła się, wiatr wył i gwizdał

w kominie - huha! Było tak okropnie, że mała myszka sama

wreszcie zgubiła swój kołek.

- To była trudna do ugotowania zupa - powiedział mysi

król - a teraz jaka potrawa nastąpi?

- To już wszystko - powiedziała myszka dygając.

- Wszystko? - zawołał król. - Więc posłuchajmy, co nam

opowie następna myszka.

Co miała do opowiedzenia druga myszka

- Urodziłam się w bibliotece zamkowej - powiedziała

druga myszka - jak i liczni moi krewni nie mieliśmy nigdy

szczęścia, by dostać się do jadalni, nie mówiąc już o

spiżarni; dopiero w podróży i dzisiaj tutaj oto poznałam

kuchnię. Często cierpiałyśmy głód w bibliotece, ale za to

wiedzy miałyśmy pod dostatkiem. Tam to dotarła do nas

wieść o królewskiej nagrodzie, wyznaczonej dla tego, kto

potrafi ugotować zupę z kołka od kiełbasy. Wówczas to moja

stara babka przypomniała sobie rękopis, którego co prawda

nie mogła przeczytać, ale słyszała, jak inni go czytali. W

rękopisie tym było napisane: "Gdy się jest poetą, potrafi się

ugotować zupę nawet z patyka."

Spytała mnie, czy jestem poetką. Powiedziałam, że nie

mam o tym pojęcia, a wówczas ona kazała mi wywędrować

w świat i zostać poetką. Spytałam, jak można zostać poetką,

gdyż było to dla mnie tak samo trudne jak ugotowanie zupy.

Babka przeczytała w rękopisie, że do tego trzeba trzech

rzeczy: rozsądku, fantazji i uczucia. Jeśli te wszystkie cechy

posiądziesz, zostaniesz poetką i dasz sobie radę z kołkiem od

kiełbasy.

Wyruszyłam więc na zachód w szeroki świat, aby zostać

poetką.

Rozsądek jest w każdej rzeczy najpotrzebniejszy ze

wszystkiego. Wiedziałam o tym, jak również i to, że

pozostałe dwa dary nie cieszą się takim uznaniem. Udałam

się więc na poszukiwanie rozsądku. Ale gdzież mógł

mieszkać? "Udaj się do mrówki i naucz się od niej mądrości",

powiedział pewien wielki król żydowski, wiedziałam o tym z

biblioteki. Nie spoczęłam więc, dopóki nie znalazłam się w

pierwszym wielkim mrowisku. Tutaj czekałam, aż posiądę

mądrość.

Mrówki to bardzo szanowny naród. Są one uosobieniem

rozsądku. Wszystko u nich jest jak gdyby zadaniem

matematycznym. Praca i składanie jajek, powiadają, oznacza

życie dla teraźniejszości i dla przyszłości, i tym się właśnie

zajmują. Mrówki dzielą się na czyste i brudne, rangę poznaje

się po numerach, królowa mrówek jest oznaczona numerem

pierwszym i wszystko, co powie, jest słuszne; pochłonęła ona

całą mądrość, co było dla mnie rzeczą ogromnie ważną.

Mówiła tak wiele i tak mądrze, że aż wydawało mi się to

głupie. Mówiła, że jej mrowisko jest najwyższym punktem

świata, lecz tuż obok rosło drzewo, które przecież było

wyższe, o wiele wyższe; temu się nie dało zaprzeczyć i

dlatego o tym wcale się nie mówiło. Pewnego wieczoru jedna

z mrówek zabłądziła na pniu drzewa i choć nie dotarła do

korony, zawędrowała jednak znacznie dalej niż którakolwiek

inna, a kiedy zawróciła z powrotem i znalazła się w domu,

opowiedziała towarzyszkom, że istnieje coś o wiele wyższego

niż ich mrowisko. Ale mrówki uważały, że obraża całe

społeczeństwo, i skazały ją na kaganiec i wieczną samotność.

Wkrótce potem inna mrówka również dostała się na drzewo i

odbyła tę samą podróż, i uzyskała to samo doświadczenie,

ale wróciwszy mówiła o tym rozsądniej i zawile, a ponieważ

była poważaną mrówką i należała do rzędu czystych, więc

wierzono jej i po śmierci wzniesiono jej pomnik ze skorupki

od jajka, aby uczcić jej wiedzę. Widziałam - opowiadała dalej

mała myszka - że mrówki wciąż biegały, nosząc swe jajka na

plecach. Raz jedna z nich upuściła swe jajeczko i z wielkim

trudem starała się je podnieść, ale jej się nie udawało,

wówczas przybiegły dwie towarzyszki i pomagały jej z takim

wysiłkiem, że omal nie upuściły własnych jajeczek, a wtedy

przestały pomagać, bo każdy dba przede wszystkim o siebie.

A królowa orzekła, że wykazały, iż mają serce i rozum. "Te

dwie zalety wynoszą nas, mrówki, na najwyższy stopień

wśród rozumnych stworzeń. Rozum musi być zawsze górą. A

ja mam największy rozum." Stanęła na najtylniejszych

łapkach, łatwo ją można było poznać, trudno było się

pomylić, wówczas połknęłam ją. "Udaj się do mrówki i ucz

się od niej mądrości", mówiono mi, a teraz miałam samą

królową!

Udałam się z kolei do dużego drzewa, o którym już

wspominałam. Był to dąb. Miał wysoki pień, potężną koronę i

był bardzo stary. Wiedziałam, że mieszka w nim żywe

stworzenie na kształt kobiety; nazywają ją Driadą, rodzi się

wraz z drzewem i wraz z nim umiera; czytałam o tym w

bibliotece, a teraz zobaczyłam na własne oczy dąb i jego

mieszkankę. Na mój widok wydała okrzyk przerażenia, gdy

zobaczyła mnie tak blisko, bo tak jak wszystkie kobiety, bała

się bardzo myszy. Driada jednak miała więcej powodów do

obawy przede mną niż inne kobiety: mogłam przecież

przegryźć drzewo, od którego zależało jej życie.

Przemówiłam do niej serdecznie i przyjaźnie, nabrała więc

odwagi i wzięła mnie w swą delikatną dłoń. A gdy

dowiedziała się, po co wyruszyłam w świat, obiecała mi, że

może nawet tego wieczora znajdę ten jeden z dwóch

skarbów, których jeszcze szukam. Opowiedziała mi, że jej

bliskim przyjacielem jest Pantazus, że jest on tak piękny jak

bóg miłości, spoczywa często pod gęstwiną drzewa, które

tym mocniej i czulej szumi nad nimi dwojgiem; nazywa on ją

swoją Driadą, powiedziała, a drzewo swoim drzewem,

podoba mu się ten pokrętny, wspaniały, piękny dąb, korzenie

jego tak głęboko i mocno tkwią w ziemi, a pień wraz z

koroną wystrzela wysoko w powietrze i zna zarówno

szalejącą śnieżycę, ostre wichry, jak i gorący blask słońca,

które znać trzeba.

"Tak - mówiła Driada - ptaki tam w górze śpiewają i

opowiadają o dalekich, obcych krajach, a na jednej suchej

gałęzi uwił swe gniazdo bocian, bardzo to ładnie wygląda,

można też i od niego usłyszeć coś niecoś z kraju piramid.

Wszystko to podoba się ogromnie Pantazusowi, ale to mu nie

wystarcza: ja sama muszę mu opowiadać o życiu w lesie, o

tym, jak byłam jeszcze maleńka, a drzewo tak młodziutkie,

że pokrzywy mogły je przykrywać, aż do chwili obecnej, gdy

drzewo stało się takie duże i silne. Siadaj tam pod

macierzanką i uważaj, a jak przyjdzie Fantazus, znajdę

sposobność, by mu wyrwać jedno piórko ze skrzydła.

Lepszego pióra nie może sobie wymarzyć żaden poeta. To ci

wystarczy."

Zjawił się Fantazus, Driada wyrwała mu piórko, a ja

zabrałam je sobie - mówiła myszka - wymoczyłam piórko w

wodzie, aby zmiękło, ale i tak było jeszcze dość twarde do

zgryzienia. Mimo to udało mi się je połknąć. Nie jest to wcale

łatwą rzeczą wgryźć się w zawód poety. Tyle rzeczy trzeba

połykać. Miałam więc już dwie rzeczy: rozsądek i fantazję.

Trzecią spodziewałam się znaleźć w bibliotece, gdyż pewien

wielki człowiek powiedział i napisał, że istnieją powieści,

przeznaczone tylko na to, by uwalniać ludzi od zbytecznych

łez, że więc są one czymś w rodzaju gąbki, która wsysa

uczucie. Przypomniałam sobie kilka takich książeczek,

wydawały mi się zawsze wcale apetyczne, były takie

wyczytane, takie zatłuszczone, musiały przejść przez ręce

niezliczonej rzeszy czytelników.

Udałam się więc z powrotem do biblioteki i natychmiast

pożarłam całą powieść, to znaczy tylko miękkie kartki,

skórkę, czyli okładkę zostawiłam. Gdy w dodatku strawiłam

jeszcze drugą powieść, poczułam, że coś się we mnie

porusza. Zjadłam jeszcze trochę trzeciej książki i zostałam

poetką, powiedziałam to sobie samej i innym; bolała mnie

głowa, bolało mnie w środku i cierpiałam kto wie jeszcze

jakie inne bóle. Myślałam nad tym, które też opowiadania

mają związek z kołkiem od kiełbasy, i natychmiast

przypomniałam sobie rozmaite kołki. Królowa mrówek miała

niezwykły rozum; myślałam o człowieku, który włożył w usta

biały patyczek i wraz z patyczkiem stał się niewidzialny,

myślałam o tym, jak "zamienił stryjek siekierkę na kijek",

"nie kijem go, to pałką", że "kij ma dwa końce", że "w tym

sęk" jak "wbić ostatni kołek do trumny". Moje myśli krążyły

koło kołków, sęków i drągów. O tym wszystkim musiałam

tworzyć poematy, gdyż zostałam przecież poetką, i to z

takim trudem. Mogę teraz każdego dnia w tygodniu

opowiedzieć wam inną bajkę o kołku - oto moja zupa!

- Niech teraz mówi trzecia - zawołał mysi król.

- Pi, pi - zapiszczało coś w drzwiach kuchennych i mała

myszka, czwarta z rzędu, którą uważano za umarłą, wpadła

do kuchni i przewróciła owinięty w krepę kołek od kiełbasy;

biegła dniem i nocą, jechała koleją w wagonach towarowych,

nie ominęła żadnej okazji, pomimo to o mało się nie

spóźniła; przepchnęła się przez tłum, była potargana, straciła

swój kołek od kiełbasy, ale nie straciła mowy i natychmiast

zaczęła mleć jęzorem, jak gdyby tylko na nią czekano, jak

gdyby poza jej opowiadaniem nic nikogo na świecie nie

obchodziło; przybyła tak niespodziewanie, że nikt nie miał

czasu wstrzymać potoku jej wymowy, kiedy się rozgadała.

Posłuchajmy więc i my.

Co miała do opowiedzenia czwarta mysz, która zabrała głos,

zanim przemówiła trzecia

- Udałam się natychmiast do największego miasta -

mówiła - nie przypominam sobie, jak się nazywało, gdyż

mam słabą pamięć do nazw. Prosto z kolei udałam się wraz

ze skonfiskowanym towarem do ratusza i tu pobiegłam

wprost do mieszkania dozorcy więzienia. Opowiadał mi o

swoich więźniach, a zwłaszcza o jednym, który mówi słowa

bez sensu, o nich z kolei mówiono i mówiono, czytano i

zapisywano dokładnie. "To wszystko jest jedną wielką zupą z

kołka od kiełbasy, ale tę zupę może więzień przypłacić

głową", powiedział dozorca. Zainteresowałam się tym

więźniem - mówiła myszka - i wśliznęłam się do jego celi;

nawet zaryglowane drzwi posiadają mysią dziurkę. Więzień

był bardzo blady, miał dużą brodę i błyszczące oczy. Lampa

filowała, ale dla ścian nie było to nowością, więc nie stawały

się bardziej czarne. Więzień rysował białe obrazki i pisał

wiersze na czarnym tle, ale ja ich nie czytałam. Zdaje się, że

się nudził. Ucieszył się z mojej wizyty. Wabił mnie do siebie

okruszynami chleba, gwizdaniem i pieszczotliwymi słowami:

tak bardzo się mną ucieszył. Nabrałam do niego zaufania i

zaprzyjaźniliśmy się. Dzielił się ze mną chlebem i wodą,

dawał mi ser i kiełbasę, odżywiałam się doskonale, a

najlepiej służyło mi, muszę się przyznać, to, że mnie dobrze

traktował. Pozwalał mi spacerować po swojej ręce i ramieniu,

wchodzić do rękawa, chować się w jego brodzie, nazywał

mnie swoją małą przyjaciółeczką, po prostu pokochałam go,

odwzajemniając jego uczucie. Zapomniałam, co mnie

wygnało w daleki świat, zapomniałam o moim kołku od

kiełbasy, spoczywającym po dziś dzień w szczelinie podłogi.

Chciałam zostać tam na zawsze; gdybym odeszła, biedny

więzień nie miałby nic, a to chyba za mało na tym świecie.

Zostałam, ale on nie został. Tak smutnie mówił do mnie po

raz ostatni! Dał mi podwójną porcję chleba i sera i posłał mi

ręką pocałunek; poszedł i nigdy nie wrócił. Nie znam jego

historii. O zupie z kołka od kiełbasy mówił dozorca, więc

poszłam do niego, choć mu nie bardzo ufałam. Wziął mnie

również w rękę, ale tylko po to, aby wsadzić do klatki, która

jest okropna i obraca się jak młynek. Biega się w niej i biega,

i nigdy nie posuwa się naprzód; i w dodatku jest się

pośmiewiskiem wszystkich.

Wnuczka dozorcy była śliczną, złotowłosą dziewczynką z

wesołymi oczami i śmiejącą się buzią. "Biedna mała

myszka!" - powiedziała, zajrzała do mojej brzydkiej klatki,

wyciągnęła żelazny haczyk, a ja wskoczyłam na okno, a

stamtąd na rynnę. Wolna, wolna! Tylko o tym mogłam

myśleć, a nie o celu mojej podróży.

Było ciemno, zapadła noc, znalazłam schronienie w starej

wieży; mieszkał tam stróż i sowa. Nie ufałam żadnemu z

nich, zwłaszcza sowie: podobna jest do kota i posiada tę

wadę, że jada myszy; ale można się omylić i ja się właśnie

omyliłam, gdyż była to szanowana, wyjątkowo wykształcona,

stara sowa wiedziała więcej od stróża, a tyle samo co ja.

Młode sowiątka o byle co awanturowały się. "Tylko nie

gotujcie zupy na kołku od kiełbasy", mówiła stara i były to

najsurowsze słowa, jakie mogła powiedzieć, bo tak bardzo

kochała swoją własną rodzinę. Nabrałam do starej sowy

takiego zaufania, że zapiszczałam ku niej ze szpary, w której

siedziałam; zaufanie to spodobało się jej, zapewniła mnie, że

się będzie mną opiekowała, żadnemu zwierzęciu nie pozwoli

mi zrobić krzywdy ani mnie zjeść, zachowa mnie dla siebie

samej, gdy będzie zima i nastaną trudności z wyżywieniem.

Sowa była we wszystkim bardzo mądra, opowiadała mi,

że stróż potrafi hukać tylko na swym rogu, który nosi u pasa.

"Wyobraża sobie, że jest sową z wieży. Myśli, że jest czymś

wielkim, a jest niczym - po prostu zupą z kołka od kiełbasy!"

Prosiłam ją, by mi dała przepis na tę zupę, wówczas

objaśniła mnie: "Zupa z kołka od kiełbasy - to tylko takie

sobie ludzkie powiedzenie; rozumieć to można rozmaicie, a

każdy sądzi, że jego objaśnienie jest najlepsze, a wszystko

to razem nic nie znaczy."

"Nic!" - krzyknęłam. Uderzyło mnie to ogromnie. Prawda

jest nie zawsze przyjemna, ale prawda jest zawsze czymś

najwyższym, to samo powiedziała stara sowa. Myślałam o

tym i doszłam do wniosku, że jeśli przyniosę coś

najwyższego, będzie to więcej niż zupa z kołka od kiełbasy.

Wówczas puściłam się w drogę, aby przybyć na czas do

domu i przynieść to najwyższe: prawdę. Myszy są przecież

wykształconym ludkiem, a król mysi góruje nad nimi. Jestem

pewna, że dla tej prawdy uczyni mnie królową.

- Twoja prawda jest kłamstwem! - zawołała mysz, która

jeszcze nie przemawiała - ja umiem przyrządzić tę zupę i

przyrządzę ją!

Jak przyrządza się zupę

- Ja nie podróżowałam - powiedziała trzecia myszka. -

Zostałam w kraju i to było najmądrzejsze. Nie trzeba wcale

podróżować, równie dobrze można wszystko mieć na

miejscu. Zostałam. Nie czerpałam mojej wiedzy od istot

nadprzyrodzonych, nie pożerałam jej ani nie zdobywałam w

rozmowach z sową. Doszłam do mojej mądrości jedynie

drogą własnego myślenia. Proszę mi tylko postawić garnek

na ogniu i napełnić go wodą po brzegi! Rozpalić ogień pod

garnkiem i niech się pali, dopóki woda się nie zagotuje, a

gotować się musi porządnie. Teraz wrzućcie do wody kołek.

Czy wasza królewska mysia mość zechce zanurzyć ogonek w

gotującej wodzie i mieszać! Im dłużej się miesza, tym zupa

jest esencjonalniejsza i nie kosztuje to nic. Nie trzeba

żadnych przypraw - wystarczy tylko mieszać.

- Czy nie może tego zrobić kto inny? - spytał król.

- Nie - odparła mysz. - Siła tkwi jedynie w królewskim

ogonie. Woda kipiała i syczała, król stanął przy garnku, było

to niemal że niebezpieczne, wyciągnął swój ogonek, jak to

czynią myszki, gdy chcą w piwnicy zebrać śmietanę z

powierzchni mleka i oblizać potem swoje ogonki; zaledwie

jednak wsadził ogonek w gorącą parę, zeskoczył z kuchni.

- Ma się rozumieć, że ty zostaniesz moją żoną! - zawołał.

- Z zupą poczekamy aż do naszego złotego wesela, wówczas

biedacy w moim państwie będą mieli z czego się cieszyć, a

radość ich będzie długotrwała.

Tak więc wyprawiono wesele, ale wiele myszek po

powrocie do domów mówiło:

- To przecież wcale nie zupa z kołka od kiełbasy, raczej

zupa z mysiego ogona.

To i tamto z mysich opowiadań było nawet całkiem

interesujące, uważały myszki, ale całość mogła być lepsza.

- Ja na przykład opowiedziałabym to tak a tak...

To była krytyka, która jest zawsze najmądrzejsza - po

fakcie. Historia ta obiegła cały świat. Różne były na nią

poglądy, ale ona się nie zmieniała. I tak jest najlepiej

zarówno w wielkich, jak i w małych sprawach, nawet w

sprawie zupy z kołka od kiełbasy. Tylko nie trzeba za to

oczekiwać żadnego podziękowania.